background image
1.24
SYAPISI ve
Birçok hücrenin hücre iskeleti iki tipte ince çubuk benzeri fila-
mandan oluflur, bunlar ara f>lamanlar ve aktin filamanlar> ola-
rak adland>r>l>r. Zar yap>s>na sahip olmayan bu organeller çap,
protein içeri¤i, da¤>l>m ve mekanik özellikler aç>s>ndan farkl>l>k-
lar gösterirler. Çaplar> 8-12 n>n aras>nda de¤iflen ara f>lamanlar üç
boyutlu dallanan a¤ yap>s> içerisinde dalgal> demetler oluflturur-
lar. Bunlar esas olarak hücrelere mekanik direnç sa¤lar ve esnek
olmalar>na ra¤men afl>r> gerilmeleri engeller, mikrotübüller ve
aktin filamanlar> ile iliflkilidirler. Heterojen ara filaman proteinleri
ailesi taraf>ndan oluflturulan bu yap>lar halat benzeri moleküler
bir yap>ya sahiptir. 50 gen taraf>ndan kodlanan, alt> farkl> tip ara
filaman bulunmaktad>r. Farkl> hücre tipleri kendilerine özgün
tipte ara filamanlar içerirler. En yayg>n olan çekirdek laminleri, iç
çekirdek zar>n> destekler ve interfaz evresinde kromozomal yap>-
n>n düzenlenmesine yard>m ederler. Di¤er ara filamanlar dezmo-
zomlar arac>l>¤>yla hücreler aras>nda, hemidezmozomlar arac>l>¤>yla
da hücre d>fl> matrikse mekanik kuvvetleri iletirler. Keratin sade-
ce epitel hücrelerinde bulunur ve derinin epidermis tabakas>n>n
mekanik bütünlü¤ünü sa¤lar. Desmin kas hücrelerinde, vimentin
mezenflimal hücrelerde, nörofilamanlar sinir hücrelerinde ve gli-
yal filamanlar
da gliya hücrelerinde bulunurlar. Bunun yan>nda
aktin filamanlar>, ince filamanlar veya mikrofilamanlar olarak
da adland>r>l>rlar ve hücre iskeleti ve hareketiyle iigili görevleri
vard>r. 6-8 nm çap>nda olan bu yap>lar fibröz bir protein olan ak-
tin
den yap>lm>flt>r. Esnek olmalar>n>n yan> s>ra deformasyona
karfl> koyarlar ve yükleri iletirler. Ayn> zamanda hücre hareketi-
ne katk>da bulunurlar ve kas hücrelerindeki kas>lma s>ras>nda
kal>n (miyozin) filamanlar>
yla iliflkilidirler. Kas harici hücrelerin
sitoplazmalar>nda da¤>n>k veya linear demetler halinde düzen-
lenmifl olarak bulunurlar. Hücre yüzeyinin fleklini belirlemek
üzere mikrovillus içinde veya plazma zar>n>n hemen alt>nda bulu-
nurlar, hücre hareketine, sitokineze ve fagositoza katk>da bulu-
nurlar.
25
Hücre
Memeli epitel hücresindeki aktin filamanlar>n>n
da¤>l>m>n> gösteren elektron mikroskobu görüntüsü.
Bu konfokal mikroskop görüntüsünde, falloidin floresan
iflaretlemeyle aktin filaman demetlerindeki F-aktin (oklar)
görülmektedir. Alan>n ortas>nda hücrede filamanlann
çaprazlaflmas> vard>r. x400. Falloidin-floresan Izotiyosiyanat
(FITC). (Dr.J. G Goetz izniyle)
Kültüre hücrede ara filamanlann elektron
mikroskobu görüntüsü. Ara filaman demetlerinin birbiri
içerisine giren yo¤un a¤ yap>s> (oklar) hücre iskeletini
oluflturuyor. Sitoplazmada mitokondriyonlar (Mi) ve tersiyer
l>zozom (Li) görülmektedir. x25000. (Dr A. W. Vogl izniyle)
Bir düz kas hücresinde aktin ve ara filamanlar>n
elektron mikroskobu görüntüsü. Bu enine kesitte birçok
s>k>ca paketlenmifl filamanlar-küçük, yo¤un ve noktasal
görüntü- sitoplazmada belirgindir. Çaplar>na göre ince (veya
aktin) ve ara filaman olarak tan>mlanabilir. Çekirdek üst
k>sm>nda Golgi kompleksi, birkaç mitokondriyon (Mi) ve
granüllü endoplazma retikulumu (GER) gösterilmifltir. x25,000.
Li
Golgi kompleksi
Filamanlar
GER
Düz kas hücresi
çekirde¤i