background image
15.9
RESPYAPISI VE
Nazal kaviteden respiratuvar bronfliyollere kadar olan solunum
kanal> boyunca silli epitel hücreleri bulunur. Siller, hücrelerin lu-
minal yüzey ç>k>nt>lar>d>r ve bir hücrede birkaç yüz tane buluna-
bilir. Bunlar>n bafll>ca görevi, toz ve ölü hücreler de dahil olmak
üzere yakalanan partikülleri ve mukusu, oral kavitede elimine
edilebilmeleri veya yutulabilmeleri için, hücrelerin yüzeyi üze-
rinden oraya kadar sürüklemektir. Bunlar>n çap> 0.25 m'dir ve
boylar> 5-10 m aras>nda de¤iflir. Bir sil taban> sitoplazmik mik-
rotübülüslerle ve bir bazal ayak ve kökçükten oluflan bazal cisim-
cik (bazal body) ile sabitlenmifltir. Silyumlar>n hareketi, kurba¤a-
lama yüzme hareketine benzer: ileri do¤ru h>zl> güçlü bir hamle
ve ard>ndan daha yavafl ve esnek olan ilk pozisyona dönüfl ham-
lesi. Bir silyumun hareketi, merkezi flaft>na yani aksoneme ba¤l>-
d>r. Aksonem, iki adet merkezi mikrotübulüs çiftinden oluflur ve
bunlar dokuz periferal mikrotübülüs çifti ve bunlar>n iliflkili pro-
teinleri taraf>ndan sar>lm>flt>r. Tübülin, mikrotübülüslerin temel
yap>sal proteinidir ve neksin bunlar> mekanik olarak ba¤lar. Her
bir çift, bir A tubül ve bir B tubülden oluflur. A tubüllerinden ç>-
kan ç>k>nt>lar ya da yan kollar, tubül boyunca düzenli olarak ve
iki s>ra halinde bulunurlar. Bunlar, bükülmeye sebep olan kayd>-
r>c> gücü yaratmak için ATP'yi hidrolize eden siliyer dynein'i içe-
rirler. Hareket esnas>nda d>fl taraftaki çiftler, mikrotübülüslerde
bir k>salma olmaks>z>n birbirlerinin yan>ndan kayarak geçerler.
Bunlar birbirlerine neksin ile ba¤l> olduklar>ndan, bükülme mey-
dana gelir. Silyumlar koordine ve tek yönlü bir tarzda, ard>fl>k,
kamç> gibi hareket dalgalar>yla saniyede 10-25 at>m yaparlar.
At>mlar>n yönünü genetik belirler.
342
Solunum Sistemi
Enine kesit
görünümü.
t
Silyumun büyütülmüfl detayl>
görünümü.
t
Trakean>n silyal> hücresinin
elektron mikroskobu görüntüsü.
Hücre yüzeyinden pek çok silya uzan>r ve
trakea lümenine do¤ru ç>k>nt> yapar.
Plazma membran>n>n hemen alt>nda hücre
apeksindeki bazal cisimciklerden (BC)
köken al>rlar ve ortalar>nda kompleks
>fl>nsal düzenlenim gösteren mikrotübülleri
bar>nd>r>rlar. Göreceli olarak daha basit
sitoplazmik yap>s> olan ve daha küçük olan
mikrovilluslar (oklar) ilyumlar>n aras>nda
izlenebilmektedir. Mitokondriyonlar (Mi)
silyal> hücrelerde bulunurlar ve silyum
otilitesi için enerji sa¤larlar. Komflu bir
goblet hücresinin (GH) bir k>sm> da
izlenmektedir. x20,000.
KL
Kartagener sendromu
(veya bir immotil silya sendromu olan pri-
mer siliyer diskinezi)
ender görülen bir genetik bozukluktur ve si-
tus inversus (prenatal geliflim s>ras>nda organ yerlefliminin ters ol-
mas>), sinüzit ve bronflektazi (bronfliyal hava kanallar>n>n kronik
genifllemesi) ile karakterizedir. Bu sendrom, bir otozomal resesif
patern yoluyla kal>tsal olarak geçer ve etiyolojisi bilinmemektedir.
Elektron mikroskopisi, silyumlar>n dynein kollar>nda, hareket etme
defektine yol açan bir yetersizlik gösterir. Bu sendrom, neonatal ya-
flamda, defektif mukosiliyer klerens ile sonuçlanan kronik üst ve alt
solunum yolu hastal>¤> da dahil olmak üzere klinik belirtilerle be-
lirgin hale gelebilir. Erkekler hareketsiz spermatozoaya sekonder
infertilite gösterebilirler.
BC
GH