background image
1.4
HÜCRE ZARININ
Zarlar -iyonlar, su ve makromoleküllerin hareketlerini seçici ola-
rak düzenleyen yar> geçirgen bariyerler- hücrede süreklidir. Hüc-
re tipi ve yerine göre içerikleri de¤iflse de genel içeri¤i %35 lipit-
ler, %60 proteinler ve %5 karbonhidratlardan oluflur. Hücre zar>
(plazma zar>) bir d>fl s>n>r oluflturur. Hücre içi zarlar, çekirdek ve
zarla çevrili organelleri çevreler. Zarlar, >fl>k mikroskobunun çö-
zünürlük s>n>r>n>n alt>nda oldu¤u için özel teknikler uygulanma-
dan görmek güçtür. Elektron mikroskobunda büyük büyütme-
lerde iki koyu çizgi aras>nda ince elektron geçirgen bir bölge içe-
ren üç tabakal> bir görüntüsü vard>r. Üç katl> zar>n (ünit zar) ta-
mam> 5-8 nm kal>nl>¤>ndad>r. Zarlar, s>v> mozaik modeli ad> ve-
rilen yap>sal olarak birbirini oldukça kuvvetli tutan iki tabakal> li-
pitten oluflur. Burada polar fosfat bafllar>yla iki hidrofilik fosfoli-
pit moleküllü d>flar>da yerleflir. Hidrofobik ya¤ asiti kuyruk böl-
geleri ise iç zar>n iskeletini yapar. Kolesterol molekülleri zara ya-
y>lm>flt>r ve ak>c>l>¤> sa¤lar. (integral) globular prote-
inler
ikili ya¤ tabakas> içinde zar kal>nl>¤> boyunca bir yandan di-
¤er yana uzanarak yerleflirler. Ekstrensek (periferal) proteinler
de zara tutunmufltur ancak d>fl veya iç yüzde yer al>r. Karbonhid-
ratlar s>kl>kla zar>n d>fl yüzünde glikokaliks ad> verilen belirsiz bir
manto oluflturur. Zarlarda kanallar ve elektrik yükü farkl>l>¤>na
göre hücrenin iç ortam>n> ayarlayan, proteinden yap>lm>fl iyon
pompalar>
vard>r. Zarlar hormon ve büyütme faktörlerine karfl> re-
septörler
içerir. Nöron ve kas hücrelerinde nörotransmitterlere
karfl> da reseptörler vard>r.
5
Hücre
Protein tabakas> (
2.5 nm)
(
5nm)
Protein tabakas> (
2.Snm}
Zar deli¤i
Zar
deli¤i
Fosfolipid matrikse gömülmüfl
globüler proteinler
tabakas>
Klasik üç tabakal> zar modeli (Davson ve
Danielli'den sonra). 1935'de tan>mlanan plazma zar>; her lipid
yüzüne
Günümüzde plazma zar> yorumu.
proteinler ikili fosfolipid tabakas>yla iliflkilidir. Bu proteinlerin, adezyon
molekülleriyle birlikte doku düzenlenmesi, iyon kanallar>yla iki yönlü
madde tafl>nmas>, yüzey antijenleriyle hücre tan>nmas>, ve
nörotransmiter ve hormon reseptörleriyle hücreleraras> iletiflimin
sa¤lanmas> gibi görevleri vard>r.
S>v> mozaik modeli (Singer ve Nicholson'dan
sonra). 1972'de tan>mlanan plazma zar>; ikili s>v> lipid tabakas>
içine proteinlerin k>smen ya da tam olarak gömüldü¤ü bir modeldir.
Hücre zar>n>n elektron mikroskobu görüntüsü. Birbirine komflu iki hücrenin her birinin
plazma zar> (PM) üç katl> görüntüye sahiptir. Hücre yüzeyine yak>n aktin filamanlar>n>n (AF) enine
kesitleri izlenmektedir. x100,000, (Dr. A. W.Vagl izniyle).
Antikor
Ligand
Kollagen
Adezyon
molekülü
Reseptör
Yüzey
antijeni
kanal>
Periferal zar
proteini
proteini