Kasteelberg en riempje Wie een beetje thuis is in het Zeeuwse land weet dat er met de Zak een bepaald deel van een eiland wordt aangeduid. Het onderste deel van het langgerekte eiland Zuid-Beveland wordt er mee bedoeld. De Zak Vijfzodendijkjes Op de topografische kaart bekeken ziet het er inderdaad een beetje uit alsof het eiland wat met een buidel is uitgezakt. In de 12e eeuw begonnen monniken van Sint Bavo in Gent hier tussen de slikken en schorren en kreken en kreekruggen met het droogleggen van kleine stukjes land door dijken te bouwen. De nog lage en smalle dijken werden aanvankelijk aangelegd om woonbergen, die al eerder door schaarse bewoners als mini-eilandjes op natuurlijke kreekruggen waren opgeworpen, met elkaar te verbinden. Zo ontstond er geleidelijk aan een netwerk van dijken die kleine poldertjes met elkaar verbonden. Niet altijd waren deze ‘vijfzodendijkjes’ (5 spaden breed) bestand tegen het stormgeweld zodat doorbraken nogal eens plaats vonden met als gevolg diepe kolkgaten die hier ‘weel’ genoemd worden. Een nieuwe dijk werd dan zeewaarts aangelegd om de blijvende waterplas heen zodat deze op den duur verzoette en onder andere als drenkplaats voor het vee kon dienen. Nu zijn de nog resterende welen kernen van natuurleven en belangrijk onderdeel van het Nationale Landschap Zuid-West Zeeland. Vliedbergen Hier en daar in het gevarieerde klein- en later meer grootschalige poldergebied van de Zak zijn als restant van de oude woonhoogten in het landschap nog een klein aantal bergen overgebleven. De vaak als ‘vliedbergen’ beschouwde kunstmatige hoogten zouden gediend hebben als vluchtheuvels bij hoogwater. Onderzoek heeft echter bewoningssporen van vòòr de tijd van de bedijking opgeleverd. Er werd dus ook op gewoond. In later tijd hebben adellijke families ze ook benut om er hun stenen kastelen op te bouwen met een gracht er omheen. Een bijbehorende boerderij kwam dan op een nieuwe terp ernaast te staan. Een karakteristiek voorbeeld hiervan is in Ellewoutsdijk te zien. Daar is in de tuin naast die met de siervazen een kasteelberg met gracht rondom te zien. Hier stond ooit het kasteel van de heer van Everinge. Een boerderij staat ook nu nog naast het tegenwoordige herenhuis. Bijna alle kastelen zijn al heel lang verdwenen. Alleen nog wat fundamenten zijn er overgebleven van het kasteel Hellenburg buiten Baarland waar trouwens ook in het dorp nog een kasteelrest staat. De meeste vliedbergen zijn gesloopt maar voor de ware zoeker zijn er toch nog enkele fraaie te vinden. Zeeuwse riempjes Maar de Zak biedt meer. Neem bijvoorbeeld het veel beschreven fort bij Ellewoutsdijk achter de nieuwe dijk en voor de oude. Het ligt er nu wel een beetje vreemd bij zo zonder schootsveld over de Westerschelde. Gebouwd rond 1839 om een eventuele invasie van de vrije Belgen af te weren. Het heeft gelukkig nooit voor dat doel dienst hoeven te doen. Nu is het een natuurenclave geworden naast en met de oude inlaag 1887 14 DE CARAVAN april 2014