background image
10.1
GENEL B
Endokrin sistem
, parankim hücrelerinden hormon sentezleyerek
salg>layan bezler ve dokulardan meydana gelir. Hormon terimi
yunanca "harekete geçirici" anlam> tafl>yan bir kelimeden türetil-
mifltir. Endokrin sistem t>pk> sinir sistemi gibi birçok organ ve do-
kular>n fonksiyonlar>n> kontrol eden ve düzenleyen bir iflleve sa-
hiptir. Bu iki sisteme ortak ve birbirleriyle ilgili ifllevlerinden do-
lay> nöroendokrin sistem ad> verilir. Belli bafll> endokrin yani ka-
nals>z bezler; hipofiz, hipotalamus, tiroid, paratiroid, adrenal,
Langerhans adac>klar>
ve pinealdir. Sadece hamilelik dönemle-
rinde görülen plasenta da birçok hormonu üretmektedir. Ayr>ca,
di¤er organlarda örne¤in, kalpde, böbreklerde, timusda, gonad-
larda (testis, ovaryum) ve ba¤>rsaklarda tek tek yada hücre grup-
lar> fleklinde bulunan hücrelerin endokrin fonksiyonlar> bulun-
maktad>r. Salg> ürünlerini kanallar arac>l>¤> ile yüzeye veren ek-
zokrin bezlerin aksine endokrin bezler kanals>zd>r, hormonlar>
ara ba¤ dokusuna ve oradan kan veya lenfatik dolafl>ma geçer.
Hormonlar>n salg>lanmas> genellikle "feedback" mekanizmayla
kontrol edilmektedir. Hormonlar farkl> kimyasal içerikte olabil-
mektedir. Örne¤in; aminoasitler, peptidler, glikoproteinler, stero-
idler veya biyojenikaminler v.b. Bu moleküller sentezlendikleri
yerden daha uzak mesafedeki hedef reseptörlerine ba¤lanarak ifl-
lev görürler. Hormonlar genellikle hücre membran>na yada hüc-
re stoplazmas> içinde bulunan hedef reseptörlerine ba¤lan>rlar.
Birçok endokrin bez pencereli (fenestral>) kapillerler tafl>yan da-
mardan zengin vasküler alanlar>n yan>nda bulunan parankim
hücrelerinden ve az miktardaki stromal hücrelerinden oluflmak-
tad>r. Hormon üreten hücrelerin hepsi olmasa bile büyük ço¤un-
lu¤u epitel özelli¤inde olan hücrelerdir ve yanlar>nda kan ve len-
fatik damarlar> bulunur. Epitel hücre özelli¤inde olmayan ve en-
dokrin fonksiyon gören hücreler de vard>r örne¤in; kalpde atri-
yumda
bulunan miyokardiyal hücreler, böbrekteki jukstaglo-
merular aparatusdaki düz kas hücreleri
ve ya¤ dokusundaki
ya¤ hücreleri.
214
Endokrin Sistemi
Hipotalamus
ADH, oksitosin, salg>lat>c>
hormonlar>n yap>m>, (TRH,
CRH, GHRH, GnRH) ve
somatostatin
Hipofiz
Anteriyor hipofiz:
ACTH, TSH, GH, PRL, FSH,
LH ve MSH
Posteriyor hipofiz:
ADH ve Oksitosin sal>n>m>
Paratiroid bezleri
(tiroid bezinin
arka yüzünde)
Paratiroid hormon (PTH)
Kalp
Atriyal natriüretik
peptit (ANP)
Adrenal bezler
Her adrenal
bezin k>s>mlar>:
Adrenal medulla:
epinefrin (E),
norepinefrin (NE)
Adrenal korteks:
kortizol,
aldosteron,
androjenler
Böbrek
Eritropoyetin
(EPO), kalsitriol,
renin
Ya¤
Leptin
Testisler
Androjenler (özellikle
testosteron)
Pineal bez
Melatonin
Tiroid bezi
Tiroksin (T
4
)
Triiyodotironin (T
3
)
Kalsitonin (CT)
Timus
(Ergenlikte atrofiye
gider)
Timopoyetin
Sindirim kanal>
Birçok hormonlar:
gastrin, sekretin, CCK,
GIP, motilin
Pankreas adac>klar>
somatostatin
Ovaryumlar
Östrojenler, progestinler,
inhibin, relaksin
Endokrin sistemin organizasyonu.
t