534
18. Radyasyon tedavisi (radyoterapi)
NÖROfi
fl>n>, gamma >fl>nlar>n> (ikisi de enerjilerini fotonlar arac>l>¤>yla iletir) ve partiküler
radyasyonu içerir. Tümörlerin tedavisinde radyoterapinin amac> hücre ölümü veya hücre kopyalanmas>n>n dur-
durulmas>d>r. Fotonlar, fotoelektrik etkisiyle (düflük enerjilerde, <0.05MeV), Compton saç>lmas>yla (0.1-
10MeV gibi yüksek enerjilerde, ör: lineer akseleratörler ve Gamma knife), veya efl üretimiyle (daha yüksek ener-
jilerde) bu sonucu oluflturmak için kritik enerji verirler.
1
Compton etkisinde, fotonun atomla ilk çarp>flmas>,
di¤er atomlar> iyonize eden ve kimyasal ba¤lar> k>ran serbest bir elektron yarat>r. Su bulunan ortamda indirek
iyonizasyonla radyasyonun absorbsiyonu tümör içinde hücresel hasara (genellikle DNA hasar> arac>l>¤>yla) ne-
den olan serbest radikaller (çiftleflmemifl elektron içeren) oluflturur.
Radyasyon Absorbsiyonu
Radyasyon dozlar>, 1 Gray'in (Gy) 1kg/joule'e eflit oldu¤u, bi-
rim kitlenin absorbe etti¤i enerji miktar> olarak ölçülür. Tablo 18-1
Gray ve rad aras>ndaki dönüflüm faktörünü göstermektedir. Radyas-
yonun biyolojik etkisi, insanda röntgen eflde¤eri (REM) veya Sievert
(Sv) ile ölçülür ve 1Sv = 100REM'dir. 1 REM'in bir milyon kiflide
300 ek kanser olgusuna (ölümcüllerin üçte biri) neden oldu¤u tah-
min edilmektedir. Radyasyona maruziyetin y>ll>k ortalamas> 360 mREM'dir (30mREM kadar> çevredeki koz-
mik radyasyondan kaynaklan>r). Akci¤er grafisi, 10-40mREM, aksiyel bilgisayarl> beyin tomografisi (BBT)
yaklafl>k 18-40 REM (1.25 REM/kesit), serebral anjiyografi yaklafl>k 10-20 REM (floroskopi dahil) ve k>tala-
raras> uçufl yaklafl>k 5 mREM maruziyete neden olur.
1
18.1.
Konvansiyonel eksternal radyoterapi
Fraksiyonasyon
Toplam radyasyon dozunun küçük, k>sa serilerle verilerek uygulanmas>d>r. Terapötik oran>n (t oran>) (rad-
yoterapinin tümör hücreleri üzerindeki etkisinin, ayn> miktarda normal hücre üzerindeki etkisine oran>) artt>-
r>lmas>n>n bir yoludur. Radyasyon hasar> doz, etkilenme süresi ve etkilenen alana ba¤l>d>r. Radyasyon onko-
loglar> radyobiyolojinin dört `R'sini referans al>rlar:
2
1.
Ölümcül olmayan hasar>n tamiri (Repair of sublethal damage)
2.
Radyoterapi öncesi hipoksik olan tümör hücrelerinin yeniden oksijenlenmesi (Reoxygenation): oksije-
ne sahip hücreler, hipoksik hücrelere göre daha duyarl>d>r çünkü oksijen, di¤er serbest radikallerden
daha stabil ve ölümcül olan peroksitleri oluflturmak üzere çiftleflmemifl elektronlarla birleflir
3.
Tedaviyi takiben tümör hücrelerinin yeniden ço¤almas> (Repopulation)
4.
Hücre döngüsünde hücrelerin yeniden da¤>l>m> (Redistribution): mitotik fazdaki hücreler en duyarl>-
d>r
Doz
Fraksiyone radyasyonun biyolojik olarak etkili dozu s>kl>kla Denklem 18-1'de gösterilen lineer-quadratik
model ile belirlenir (LQ-model) (D = toplam radyasyon dozu, d = her fraksiyonun dozu,
ve ise radyasyona
hücre yan>t>n> temsil eder).
Bir
/ oran>n>n 10 olmas>, tümör hücreleri gibi erken cevap veren dokular> temsil ederken, 3 de¤eri ise
geç yan>t veren normal beyin dokusu veya AVM'ler için kullan>l>r.
1Gy (Gray) = 100cGy = 100 rad
1cGy (centigray) = 1 rad
Tablo181 Gray ve rad aras>ndaki
dönüflüm faktörü
Biyolojik etkin doz (Gy) = D x
[
1 +
]
d
/
Denklem 18-1
18. Radyasyon tedavisi
(radyoterapi)