Metabolizmas>
etkisi kapsaml> olarak araflt>r>lm>flt>r ve
bu bölümde ele al>nacakt>r. Bununla be-
raber, sepsis ve travmada nas>l çal>flt>¤>-
na dair mitokondriye özgül baz> genel-
lemeler vard>r. Çok çeflitli hayvan mo-
dellerinde çal>fl>lm>fl olmas> literatürde
baz> fleylerin kafa kar>flt>rmas>na neden
olmaktad>r. Bu nedenle bir model,
infeksiyonun sadece tek bir de¤iflkeni
üzerine odaklanmal>d>r. Böylece hekim
baz> fleyleri tekrarlamaktan kurtulur.
Deneysel sepsis, bunun için iyi bir ör-
nektir. Hayvan>n kendi sindirim kanal>-
n> kullanarak tek bir mikrop veya çok
say>da mikrop zerk edilebilir.
nek ise lipopolisakkarit (LPS endotok-
sin olarak bilinir) kat>lmas>d>r. Canl> or-
ganizmalardan yoksun bir modeli kul-
lanmak anlams>z görülebilirse de yük-
sek doz LPS'in tek bafl>na ciddi metabo-
lik disfonksiyona neden olabilece¤i gös-
terilmifltir. LPS'ler özgül reseptörleri yo-
luyla yan>t basamaklar>n> (sitokin sal>n>-
m>, gen transkripsiyonu, apoplitoz, vb)
geniflletebilirler. Bu nedenle sepsis mo-
delindeki laboratuvar flartlar>ndan her-
hangi birinde oluflan küçük bir de¤iflik-
li¤in, sonuçlarda çok genifl bir varyas-
yon göstermesi flafl>rt>c> de¤ildir.
Mitokondri karfl>s>nda sepsisin baz>
ortak özellikleri vard>r. Baz> koflullar al-
t>nda, özellikle de septik flokta, mito-
kondri üzerinde çok ciddi morfolojik
hasarlar görülür. Klinik ve deneysel ola-
rak ATP seviyesinde azalma gözlemlen-
mifltir. Oksijen radikalleri zararl> seviye-
lere ç>kar ve antioksidan rezervini tüke-
tir. Oksijen radikallerinin verdi¤i hasar
sadece mitokondri ile s>n>rl> kalmay>p
di¤er organellere ve DNA dahil hücre-
deki di¤er moleküllere de zarar verir.
Bu olaylar; infeksiyonun süresiyle oran-
t>l> olarak mikrobiyal ço¤alma ve yay>-
l>m, toksin birikimi ve artan ifl yükü ne-
ticesinde meydana gelir. Geçen süreyle
birlikte ço¤ul organ sistemlerinin etki-
lenmesi beklenmedik bir durum de¤il-
dir. Hayati (böbrek, karaci¤er, akci¤er,
kalp) ve hayati olmayan (iskelet kas>)
organ sistemlerinde ciddi bozulmalar
görülür. Bu disfonksiyonlar hipotansi-
yonun uzamas> ile alevlenir. Ço¤u vaka-
da bu dokular mitokondriyal fonksiyon
kayb> gösterir. Bunun sonucunda hüc-
resel AMP ve ADP artarken ATP seviye-
leri azal>r. Sepsisin ilerlemesiyle (yayg>n
organ yetersizli¤i) kendini koruma
amaçl> son bir yan>t görülür. Genel
enerji sarfiyat>, adeta k>fl uykusuna yata-
rak azalt>l>r. Bu gerçekleri birlikte ele al-
d>¤>m>zda, ço¤ul organ disfonksiyonu
sendromunun kritik hastalarda ölümün
yayg>n sebebi olmas>n> anlamak güç de-
¤ildir.
Travmalar>n çok fazla çeflitlilik gös-
termesine ra¤men, ciddi travmalar>n
3
Bölüm 1: Travma ve t
Cerrahi Hastan>n Perioperatif Bak>m>
fiekil 1. Mitokondride oksidatif fosforilasyon. Bu diyagramda; mitokondride çeflitli substratlardan ATP üretebilmek için
gerçeklefltirilen oksidatif fosforilasyonda rol alan enzimler ve kofaktörler gösterilmekte. Elektronlar bir dizi redoks al>c>s>
taraf>ndan tafl>narak sonunda oksijen taraf>ndan al>n>rlar. Elektronlar> tafl>yan moleküller koenzim Q ve sitokrom c'dir. Gri
gölgeli olarak izlenen bölgeler reaktif oksijen türlerinin serbestlefltirildi¤i noktalar> temsil eder. Reaktif oksijen türleri; ha-
sardan sorumludur, biyolojik moleküllere zarar verme ve dolay>s>yla da hücre ve organlar> yetersizli¤e götürme potansiye-
line sahiptirler.
Koenzim
Q
Sitokrom
c
NADH-KoQ
redüktaz
Süksinat-KoQ
redüktaz
I
II
III
IV
V
VI
KoQ-Sitokrom C
redüktaz
Sitokrom C
Oksidaz
ATP
Sentetaz
Ayr>flt>r>c> Protein
Kompleksi
Süksinat Fumarat
O
2
H
2
O
ADP-Pi
ATP
NADH
NAD
fiekil 2. Yaralanmada mitokondriyal disfonksiyonun sonuçlar>. Mitokondriyal disfonksiyonun
birkaç formu mevcut olup en önemlileri reaktif oksijen türlerinin oluflumu ve permeabilite geçifl
porlar>n>n aç>lmas>d>r. Geçifl porlar> mitokondriyal içeri¤i salar ve bu da mitokondriyal sitokrom
c taraf>ndan düzenlenen apopitozun indüklenmesi gibi mekanizmalarla hücrede a¤>r hasara yol
açabilir. Akci¤er, kalp ve damarsal patofizyolojinin yaralanmadaki kombinasyonu; yetersiz solu-
num, zay>f kan ak>m> ve damar dolafl>m> nedeniyle mitokondriyal disfonksiyona yol açabilir ve bu
durum sonuçta bahsi geçen organlar>n kendilerini de yetersizli¤e götürebilir.
Akci¤er
Kalp
KAN
Damar sistemi
Mitokondri
DA/ILMA
APOP
OKS
HASAR
REAKTOKSTÜRLER<
Substrat yak>tlar
(fiekerler, Ya¤lar, vs.)