sepsis gibi uzam>fl travma sonras>nda
flow faz> boyunca da yüksek kalabilir.
Travma, yan>k ve sepsis sonras> korti-
zol, glukagon, katekolaminler ve büyü-
me hormonunun art>fl>yla ilgili literatür-
de çok say>da bildiri bulunur. Kortizo-
lun; glukoz, ya¤ asidi ve aminoasit me-
tabolizmas> üzerindeki çok genifl etkile-
ri nedeniyle büyük olas>l>kla karfl>t dü-
zenleyici hormonlar aras>ndan en
önemlisi oldu¤u düflünülebilir. Travma
ve sepsis sonras> glukokortikoid sal>n>-
m> merkezi kontrol alt>ndad>r. Bu ne-
denle stres hipotalamustan CRH sal>n>-
m>na yol açar ki bu da hipofizden ACTH
sal>n>m>n> uyar>r. ACTH adrenal kor-
teksten kortizolun sentezini ve sal>n>m>-
n> uyar>r (fiekil 3). Travma ve infeksi-
yonda santral sinir sisteminin oynad>¤>
önemli rol afferent sinirler üzerinden
ortadan kald>r>labilir.
Çal>flmalar endojen opioidlerin nö-
roendokrin yan>tta etkili olduklar>n> or-
taya koymufltur. Ebb faz>n>n erken dö-
nemlerindeki hipogliseminin santral si-
nir sisteminde morfin sal>n>m>n> art>rd>-
¤> ortaya konmufltur. Artm>fl morfin dü-
zeyleri, intestinal proteolizi de içeren
çok say>da metabolik de¤iflikli¤in dü-
zenlenmesinde rol oynayabilir.
Travma ve infeksiyonda katabolik
hormonlara ilaveten di¤er hormonlar
(en ünlüsü insülin, IGF-1 ve tiroid hor-
monlar>) da önem arz eder. Plazma in-
sülin düzeyleri ebb faz>nda azal>rken
flow faz> boyunca artar. Flow faz> bo-
yunca plazma insülin düzeyleri yüksek
olmakla birlikte plazma glukoz seviye-
sindeki yükseklik sürer. Travma ve sep-
sis süresince periferik dokularda özel-
likle iskelet kaslar>ndaki insülin direnci
buna neden olur. Kan>tlar reseptör son-
ras> seviyedeki insülin direncinin oluflu-
munda beta-adrenerjik reseptörlerin ve
tümör nekrotizan faktör alfan>n (TNF-
)
rol oynad>¤>n> iflaret eder.
Sepsis ve a¤>r yaral> hastalarda, dola-
flan IGF-1 seviyeleri azal>r. IGF-1 ve in-
sülin anabolik hormonlard>r ve gluka-
gon ve protein sentezini teflvik ederken
protein y>k>m>n> önlerler. Azalm>fl ana-
bolik hormon seviyelerine ilaveten art-
m>fl katabolik hormon seviyesi, travma
ve infeksiyondaki metabolik de¤ifliklik-
ler üzerinde önemli rol oynar. Sepsis ve
katabolik süreçte IGF-1 azalmas>n>n ya-
n>nda IGF-1'e periferik dokularda di-
renç geliflir. Travma sonras> görülen ka-
tabolizmay> azaltmak amac>yla hem in-
sülin hem de IGF-1 kullan>lm>flt>r. Peri-
ferik hormon direnci, bu tedavinin her
zaman baflar>l> olamamas>ndaki bir ne-
dendir.
Travmaya Yan>tta
Cinsiyet Farkl>l>¤>
Hormonlar, özellikle de seks steroidleri
metabolizmadaki düzenleyici rollerinin
yan>nda travmaya yan>tta dikkate de¤er
bir rol oynar. Bu gözlemdeki en önemli
nokta yüksek östrojen seviyelerinin
travma, flok ve sepsiste immün yan>ttan
kardiyovasküler depresyona kadar ge-
nifl bir alanda koruyucu rolü olmas>d>r.
Bu sonuç, iyi östrojenlenen difli fareler-
deki çekumun patlat>lmas>na ra¤men
sepsise dirençli olmas> gözlemlenerek
ç>kar>lm>flt>r. Dahas> iyi östrojenlenen
difli farelerde kanamay> takiben görülen
kardiyovasküler sistemdeki immün ya-
n>t daha iyi geliflmifltir ve korunmufltur.
rmalar bu bulgular> destekle-
mekte ve travma hemorajisi görülen du-
rumlarda verilecek eksojen östrojenin
(örrn. erkeklere veya östrojeni az veya
5
Bölüm 1: Travma ve t
Cerrahi Hastan>n Perioperatif Bak>m>
fiekil 3. Yaralanmaya fizyolojik cevapta hipotalamus-hipofiz-gonad-adrenal aks> ve ba¤>fl>kl>k sis-
temi aras>ndaki iliflki. Hipotalamus-hipofiz-gonad-adrenal aks>; ayn> zamanda hemostazda ve yara-
lanmada ba¤>fl>kl>k sistemi ile iki yönlü iletiflime sahip olan nöroendokrin bir sistem olup endok-
rin ve immün fonksiyonlar>n düzenlenmesinde beynin majör bir rol oynamas>n> sa¤lar. Hormo-
nal cevap üç seviyede görülebilir: hipotalamus, hipofiz ve adrenaller. Organlar>n birbirleri ile (bi-
yolojik osilatörler gibi fonksiyon görerek) efllefltikleri ve bu eflleflmenin nöral, hormonal ve sito-
kin a¤lar> ile düzenlendi¤i görülmektedir. Sitokinler ve seks hormonlar>n>n birbirlerini bask>lay>-
c> tarzda eflleflmifl olduklar> da dikkat çekicidir zira bu durum, özellikle
-estradiol gibi seks hor-
monlar>n>n yaralanmaya cevapta görülen faydal> etkilerine >fl>k tutmaktad>r.
BEY
Hipotalamus
Ön
Hipofiz
Adrenal
bezler
Peptiderjik
nöronlar
Glukokortikoidler
Oksitosin
Vazopresin
Testosteron
Sitokinler
17
-Estradiol
17
-Estradiol
Sitokin
geri bildirimi
Gonadlar
Ba¤>fl>kl>k
Sistemi ve
Kardiyovasküler
Sistem
Arka
hipofiz