mitokondri metabolizmas>n> etkilemesi
ortakt>r. Hemoraji hipoksiye neden
olur. Hipoksi; azalm>fl oksijene adaptas-
yon sürecini bafllat>r ki bu da yaralan-
m>fl vücuda hasar verir. Hipoksi ve iske-
mi-reperfüzyon, hücreleri yüksek ener-
jili fosfat bileflikleri sentezinde anaero-
bik glikolize ba¤>ml> k>lar. Laktik asit ar-
t>fl>, anaerobik enerji üretimini bask>la-
yan süreçte feed-back mekanizmas>n>
bafllat>r. Bu durumda periferik adrener-
jik uyar>ya ba¤l> lipoliz neticesinde ser-
best ya¤ asitleri artar. Düflük oksijen ne-
deniyle beta oksidasyondan (ya¤ asitle-
rinden enerji üretimindeki majör yol)
ödün verilir. Biriken serbest ya¤ asitleri,
açil koenzim A ve açilkarnitin; kalbin
enerji ihtiyac>ndan ödün verilmesine
neden olur. Bu flartlar kalp ve di¤er do-
kular>n aleyhinedir. Artm>fl ya¤ asitleri
sebebiyle karbonhidrat metabolizmas>
da verim sa¤layamaz. Ayr>ca artm>fl lak-
tik asitin de enerji aç>s>ndan bir anlam>
yoktur. Önceden bahsedilen hücre içi
kalsiyum ak>fl> da ATP ihtiyac>n> art>r>r.
Hücre içinde artan laktik asit varl>¤>, ya-
lanc> sinyallere neden olarak kalsiyu-
mun d>flar>dan hücre içine girmesine
neden olur. Bu uygunsuz etki, hali ha-
z>rda düflük seviyedeki oksijenin tüken-
mesine yol açar. Sonuç olarak azalm>fl
ATP rezervine iliflkin çözüm yönetici
ajanlar/ilaçlar ile üretimin art>r>lmas>n>
gerekli k>lar. Di¤er yandan bozulmufl
mikrosirkülasyon ise bu ajanlar>n etki
göstermesine engel olur.
TRAVMA, METABOL
Travma ve infeksiyon; karbonhidrat, li-
pid ve protein metabolizmas>n> de¤iflti-
rerek metabolizmada neredeyse her or-
gan ve dokuyu etkileyecek de¤ifliklikle-
ri bafllat>r. Travma ve sepsise karfl> me-
tabolik yan>t geleneksel olarak "ebb",
"flow" ve ard>ndan gelen "iyileflme"
fazlar>na ayr>l>r. Bu metabolik model,
travmada daha iyi tan>mlanm>flt>r. Sep-
sisteki metabolik seyir sinsi sald>r> se-
bebiyle daha kar>fl>kt>r ve daha fazla çe-
flitlilik gösterebilir. Sepsis ve septik
floktaki hastalar ebb faz>n>n birçok ka-
rakteristik özelli¤ini gösterirken daha
kronik ve ciddiyeti daha hafif sepsis va-
kalar>nda hipermetabolizma ve katabo-
lizmadan oluflan flow faz> görülür.
Ebb faz>nda glikojenoliz ve lipoliz
hakim olup metabolizmaya "savafl ya da
kaç" yan>t> için enerji substrat> sa¤lar.
Takibindeki flow faz>nda ise artm>fl me-
tabolik h>z, vücut s>cakl>¤>, kalp h>z>,
üriner nitrojen at>l>m> ve kas kataboliz-
mas> görülür. Sonraki iyileflme faz>
(anabolik faz) haftalar veya aylarca sü-
rebilir.
Bu bölüm travma ve sepsiste doku
ve hücre düzeyinde karbonhidrat, pro-
tein ve lipid metabolizmas>nda meyda-
na gelen de¤ifliklikleri tarifler; metabo-
lik de¤ifliklikleri düzenleyen hormon
ve sitokinleri içeren habercileri tart>fl>r.
Travma ve sepsiste, hücresel ve mole-
küler düzeydeki düzenlenme irdelenir.
Travma ve infeksiyona verilen me-
tabolik yan>t> anlamak birçok neden-
den dolay> önemlidir. Travma ve ciddi
infeksiyondan sonra meydana gelen
metabolik de¤iflikliklerin baz>lar> hayat-
ta kalmak için esast>r. Örne¤in, de¤iflik
çal>flmalar karaci¤erdeki akut faz yan>-
t>yla sa¤ kal>m aras>nda iliflkiyi ortaya
koymufltur. Sepsiste meydana gelen afl>-
r> kas katabolizmas>n>n hastaya zararl>
oldu¤u, iyileflme sürecini geciktirdi¤i
ve e¤er solunum kaslar> da etkilendiyse
solunumla ilgili komplikasyonlara ne-
den oldu¤unu ortaya konmufltur. Afl>r>
katabolizmay> s>n>rlay>c> metodlar tarif-
lemek avantaj sa¤lar. Travma ve infeksi-
yona fizyolojik ve metabolik yan>t> anla-
yarak tedavi edici stratejiler gelifltirile-
bilir. Böylece sa¤ kal>m> art>r>c> spesifik
metabolik hedefler kullan>labilir. Bu
konu en son bölümde detayl>ca anlat>l-
maktad>r.
METABOL
Travma ve infeksiyona yan>t olarak mey-
dana gelen birçok de¤ifliklik hormonlar
ve sitokinler ile kontrol edilir. S>kl>kla
bu alt gruplar birbirlerini etkileyerek
metabolik yan>t>n tam olmas>n> sa¤lar.
Metabolizman>n düzenlenmesinde bu
habercilerin rolünden önce travma ve
sepsiste bunlar>n sal>n>m> gözden geçi-
rilmifltir. Travma ve sepsis sonras>nda
birçok biyolojik aktif molekül (nitrik
oksit, oksijen radikalleri, prostoglandin-
ler, lökotrienler ve kompleman mole-
külleri) sal>nmas>na ra¤men, bu bölüm-
de üzerinde çok fazla çal>fl>lan hormon-
lar ve sitokinlere odaklan>lm>flt>r. Hipo-
talamik-sempatoadrenal yol, sitokin kas-
kat>ndan ayr> de¤erlendirilse de bunlar
iliflkilidir ve bir bütündür (fiekil 3).
Hormonlar
Hormonlar>n s>n>fland>r>lmas>, farkl>
özellikleri dikkate al>narak yap>l>r. Örne-
¤in, hormonlar kontrol edildikleri sevi-
yeye göre hipotalamik (CRH, TRH gibi),
hipofizer (ACTH, TSH gibi) veya otono-
mik sinir sistemi (epinefrin, norepinef-
rin) olarak s>n>fland>r>labilir. Bir di¤er
s>n>flama tipinde biyokimyasal özellikle-
rine göre polipeptidler (insülin, gluka-
gon gibi), aminoasit türevleri (tiroksin,
epinefrin, norepinefrin gibi), kolesterol
türevleri (glukokortikoidler) ve araflido-
nik asit türevleri (prostoglandin, lökot-
rien) fleklinde s>n>flanabilirler. Ayr>ca
reseptör yerleflimine göre hücre içinde-
kiler (tiroid) ya da membran üzerinde-
kiler olarak da s>n>flanabilirler. Hücre
membran reseptörleri, hücreyi aktifler-
ken de¤iflik yollar (cAMP, cGMP, kalsi-
yum, fosfatidilinozitol, kinaz/fosfataz
basamaklar>) kullanabilirler. Hücre
membran reseptörleri; kinazlar, G pro-
teinler ve iyon kanallar> olarak grupla-
nabilir. Hormonlar ayr>ca anabolik ve
katabolik olarak da s>n>flanabilir.
Travma ve sepsis, belirgin nöroen-
dokrin yan>t ile sempatoadrenerjik de-
flarj> bafllatarak karfl>t düzenleyici hor-
monlar>n (glukagon, epinefrin, norepi-
nefrin, büyüme hormonu ve kortizol)
sal>n>m>na yol açar. Travma ve infeksi-
yonda nöroendokrin yan>t>n aktifleflme-
si (kanama, dehidratasyon, üçüncü bofl-
lu¤a s>v> kayb> ile) hemodinamik de¤i-
fliklikleri, vücut s>cakl>¤>n>, a¤r> duyusu-
nu, anksiyetede de¤ifliklikleri ortaya ç>-
kar>r.
Hipoglisemiye cevaben artan karfl>t
düzenleyici hormonlar kan flekeri dü-
zenlenmesinde rol oynar. Karfl>t hor-
monlar>n birço¤unun katabolik etkileri
vard>r ve bunlar katabolik hormonlar
olarak adland>r>l>r. Karfl>t düzenleyici
hormonlar, travma sonras> ebb faz> bo-
yunca genellikle yükselmifltir. Yan>k ve
4
K>s>m I: Cerrahi Hastan>n Perioperatif Bak>m>