tip ve enerjilerdeki iyonizan radyasyonu tek bafl>na veya di¤er
tedavi yöntemleri ile birlikte kullanarak tedavi etmeyi amaçla-
yan ve radyasyonun fizik ve biyolojik temellerini inceleyip e¤i-
tim veren klinik bir bilim dal> olup h>zla geliflen, teknolojiye
paralel olarak ilerleyen ve tüm dünyada kanser tedavisinde vaz-
geçilmez bir konuma gelen bir disiplindir. Bununla beraber,
multidisipliner kanser tedavisinin önemli bir parças> olmas>na
ra¤men sa¤l>k çal>flanlar>n>n ço¤u radyoterapi hakk>nda az bil-
gi ve donan>ma sahip olup kanser tedavisindeki rolünü az>msa-
maktad>rlar.
Henry Becquerel taraf>ndan radyoaktivitenin ve 1898'de ise Pi-
erre ve Marie Curie taraf>ndan do¤al radyoaktif olan radyu-
mun keflfi ile at>lm>flt>r. Radyobiyolojik aç>dan ilk deneyim ise
1898 y>l>nda Becquerel'in kaza ile cebinde unuttu¤u radyuma
yak>n bölgedeki cildinde günler sonra oluflan ve iyileflmesi haf-
talar süren eritem ve ülserasyonun bildirilmesi ile gelmifltir.
ö¤rencisi olan Emil Grubbe taraf>ndan nüks yapm>fl meme
kanserli kad>n hastada yap>lm>flt>r. O günlerden günümüze,
radyofizik ve radyobiyolojinin daha iyi anlafl>lmas> ve geliflen
teknoloji ile birlikte radyoterapi, t>pta en h>zl> ilerleyen alanlar-
dan biri olmufltur.
>fl>nlar yüksek enerjili fotonlar gibi "elektromanyetik" formda
veya elektron, proton, nötron, alfa parçac>k, negatif pi meson-
lar ve a¤>r iyonlar gibi "parçac>k" formunda olabilir. Biyolojik
etkilerini anlamak için bu >fl>nlar>n ne oldu¤u, nas>l üretildi¤i
ve dokularla olan etkilefliminin nas>l oldu¤unu bilmek gerekli-
dir. Elektromanyetik >fl>nlar, radyo dalgalar>ndan mikro dalga-
ya, görünür >fl>nlardan X ve gama >fl>nlar>na kadar de¤iflen spek-
trumdad>r (fiekil 128-1). Elektromanyetik radyasyonlardan
"X" ve "gama" >fl>nlar> radyoterapide en s>k kullan>lan >fl>nlar
olup Kuantum fizi¤inde "foton" olarak adland>r>l>rlar. Fiziksel
özellikleri ayn> olmakla birlikte farkl> flekilde üretilmeleri arala-
r>ndaki temel fark> oluflturmaktad>r. "X >fl>nlar>" ekstranükleer
olarak, yüksek enerjilere kadar h>zland>r>lm>fl elektronlar>n al-
enerjisinin X >fl>n>na çevrilmesi ile oluflurlar. "Gama >fl>nlar>"
ise intranükleer olarak bir radyoaktif elementteki karars>z çe-
kirde¤in bozunmas> ile oluflur. Maliyet ve üretim alan prob-
lemleri nedeniyle parçac>k >fl>nlar ile radyasyon araflt>rma ve te-
davileri s>n>rl> merkezlerde yap>lmaktad>r. Günümüzde hemen
her merkezde günlük pratikte elektronlar kullan>lmakta olup
standart lineer h>zland>c>lar ile üretilebilmektedirler.
sara neden olur. Tüm parçaç>k radyasyonlar yeterli enerjileri
mevcut ise geçtikleri maddenin içindeki atomik ve moleküler
yap>y> direkt iyonizasyonla etkileyerek kimyasal ve biyolojik
de¤iflikliklere neden olurlar. Elektromanyetik radyasyonlar (X
ve gama >fl>nlar>) ise parçaç>k radyasyonlar gibi dokuda direkt
olarak kimyasal ve biolojik etkilere neden olmazlar.
jilerini h>zl> hareket eden elektronlara dönüflmek üzere vererek
biyolojik hasara neden olurlar.
gibi de¤iflik flekillerde etkileflime girerler. Fotoelektrik olayda,
gelen foton tüm enerjisini çekirde¤e yak>n orbitadaki elektrona
aktararak yok olur ve böylece iç yörüngede oluflan bu fotoelek-
tron atomdan f>rlat>l>r (fiekil 128-2). Düflük enerjili fotonlarda
(50 kiloelektron volt keV- gibi) fotoelektron gelen foton yö-
nüne göre genifl bir aç> ile, daha yüksek foton enerjilerinde ise
gelen foton yönüne benzer aç> ile f>rlat>l>r. Fotoelektrik olay he-
def dokunun atom numaras>na ba¤l> olarak etki gösterdi¤i için
tan>sal radyolojinin temelini oluflturur. Tan>sal radyolojide
kullan>lan düflük enerjili X >fl>n> filmlerinde bu nedenle kemik
veya yumuflak dokular farkl> yo¤unluk gösterirler. Kompton
etkisinde ise gelen foton enerjisinin bir k>sm>n> en d>fl yörünge-
deki zay>f ba¤l> elektrona çarparak kinetik enerji olarak aktar>r
ve bu elektron ile foton aralar>nda belli bir aç> olacak flekilde sa-
ç>l>rlar (fiekil 128-3). Sonras>nda ise kompton elektronu çevre
dokudaki di¤er elektronlarla etkileflir. Saç>lan fotonun enerjisi
geride kalan enerji kadard>r. Radyoterapide bugün klinik kulla-
n>mdaki oluflan ana etki Kompton etkisi olup atom numara-
s>ndan ba¤>ms>z ancak hedef dokunun elektron yo¤unlu¤una
ba¤>ml>d>r. Doku taraf>ndan abserbe edilen enerji kemik veya
yumuflak dokuda hemen hemen ayn>d>r. Çift oluflumu sadece