ve duyusal bozuklu¤u olan hastalarda, hastan>n nöropsiki-
yatrik veya davran>fl semptomlar> s>k olarak görüldü¤ü için
acil durumlarda, bu semptomlar atipik olarak kabul edil-
memelidir. Mental durum de¤ifliklikleri, bilifl, alg>, düflün-
ce formu ve içeri¤i, ruhsal durum ve afektivite, kiflilik ve
davran>fl bozukluklar>n> kapsar. Mental fonksiyonun bu
yönden bozuklu¤u, nöropsikiyatrik veya davran>fl semp-
tomlar> ile belirginleflir.
Bilifl Bozukluklar>:
Dikkatin, konsantrasyonun, kaydet-
menin, haf>zan>n, dil fonksiyonunun, hesap kabiliyeti ve
özet düflünmenin bozulmas>d>r.
Alg> Bozukluklar>:
içermek-
te olup bu duygular; görsel, iflitsel, duyusal, kokusal, tatsal
olabilir.
Düflünme Bozukluklar>:
Organize olmayan, konuyu da-
¤>tan, atlayan, konu d>fl>, ba¤lant>s>z, garip düflünceleri
kapsar. Düflünceler hayalle birlikte olan, gerçe¤i içerme-
yen, yanl>fl inanç ve fikirlerden oluflmaktad>r. Hallüsinas-
yon ve hayaller psikotik semptomlar>n örnekleridir. Ger-
çekleri do¤ru olarak yans>tmaz.
Ruhsal Durum Bozukluklar>:
Ekstrem, kal>c> veya labil
disfori veya depresyon, öfori, anksiyete, irritabilite, k>zg>n-
l>k veya düflmanl>k gibi iç emosyonel durumlar> içerir. Af-
fekt, bu iç ruh durumunun d>flar>ya yans>mas>d>r.
Affekt Bozukluklar>:
Yüz ifadesi, göz konta¤>, konuflma
kalitesi (volüm, oran, ton, fliir yazma), sosyal davran>fllar,
vücut postürü, psikomotor aktivite, jest ve davran>fl de¤i-
flikliklerini gösterir. Bazen affekt bozukluklar>nda affekt ve
ruh bozuklu¤u birlikte olup, birbirleriyle uyumsuz olabi-
lir. Ruhen üzüntüsüz de olsa, hasta a¤l>yabilir.
Kiflilik Bozukluklar>:
Premorbid savunma ve özelliklerin
abart>lmas> veya çevre ve di¤er kiflilerle iliflkili karakteris-
tik özelliklerinin de¤iflmesidir. Bu stil veya özellikler, pa-
sif, ba¤>ml>, afl>r> duygusal, narsistik, obsesyonel, antisosyal
veya agresif olabilir.
Davran>fl Bozukluklar>:
Sosyal aktiviteleri ve kifliler ara-
s>ndaki davran>fllar> içeren, aktivitenin fonksiyonel yap>s>n-
daki de¤iflikliklerdir. Davran>fl bozukluklar> s>kl>kla bilifl-
sel bozukluklar, ruh labilitesi, kiflilik bozukluklar> gibi,
mental durum de¤ifliklikleriyle birliktedir.
Hastan>n mental durumundaki de¤ifliklikler, yeti kayb>
ile birlikte olabilir. Örne¤in, biliflsel bozukluk veya adap-
tasyon bozuklu¤u çevre veya di¤er kiflilerle etkin olarak ile-
tiflime girmesini engelleyebilir. Bu durum dikkatlerin
üzerlerine çekilmesine neden olup, tedavi edilmelerini ge-
rektirir. Amaç önce mental durum de¤iflikliklerinin nede-
nini ortaya ç>karmak ve bu nedenler aç>s>ndan uyan>k ol-
makt>r. Her ne kadar birlikte olan t>bbi durumlar mental
aç>dan izole bir de¤ifliklik ortaya ç>karsa da, ço¤u zaman
delirium olarak belirginleflir.
Delirium ve konfüzyonel durum, hasta olan insanlar
aras>nda, özellikle yafll>larda, en s>k görülen mental hasta-
l>klard>r. Altta yatan birçok hastal>kla birlikte görüldü¤ü
için tan>s> da zordur. Hastanede yatan 65 yafl üstü bireyler-
de görülme oran> %14,8-25, genel t>bbi birimlerde %14-
53, cerrahi ve ortopedik bölümlerde görülme oran> ise
%14-51,5 aras>nda de¤iflmektedir. Acil kliniklerde yafll>-
larda görülme oran> %7-24 aras>nda de¤iflmekle birlikte,
tan> akla gelmedi¤inde gözden kaç>r>labilmektedir. Daha
genifl olarak biliflsel bozukluk olarak ele al>nd>¤>nda ise
oran %26-39 aras>nda olmaktad>r.
Delirium; kiflinin dikkatini toplamada, devam ettirme-
de, baflka yöne yöneltmede, özellikle yer ve zaman oryan-
tasyonunda bozulma, haf>za kayb>, çok hafiften çok ciddi
biliflsel bozukluklara kadar de¤iflen, h>zl> bafllang>çl> (saat-
ler-günler), k>sa süreli (günler-haftalar) ve s>kl>kla belirgin,
gün içinde hastal>¤>n klini¤i ve ciddiyetinde önceden tah-
min edilemeyen de¤iflmelerin oldu¤u, bazen geceleri kötü-
leflen bir sendromdur. Birlikte olan di¤er semptomlar; dü-
flünme iflleminde organizasyon bozuklu¤u, illüzyon ve hal-
lüsinasyonlar, psikomotor hipo veya hiperaktivite, uyku-
uyan>kl>l>k siklusunda bozulma, ruh durumunda hafif irri-
tasyondan, disfori, anksiyete, öforiye kadar giden de¤iflik-
likler, otonomik hiperaktivite veya instabilite, miyoklonik
kas>lma, dizartri gibi de¤iflen nörolojik fonksiyonun di¤er
bulgular>d>r (69).
En s>k gözlenen risk faktörleri; demans, inme veya Par-
kinson gibi altta yatan beyin hastal>klar>yla birlikte,
biliflsel bozuklu¤un oldu¤u durumlard>r.
ve görme kayb> da görülme olas>l>¤>n> artt>r>r. Polifarmasi
(öz. psikoaktif ilaç), infeksiyon, metabolik bozukluklar, de-
hidratasyon, immobilite, malnütrisyon, mesanede kateter
kullan>m> deliriumu h>zland>r>r. Ayr>ca, yo¤un bak>m veya
uzun süreli bak>m ünitelerinde kalanlarda, oda de¤iflikli¤i-
nin s>k oldu¤u, saat veya okuma gözlü¤ünün olmad>¤> du-
rumlarda risk artabilir. Yafll> hastalarda, özellikle kalça k>-
r>klar> ve aort cerrahilerinden sonra, ileri yafl, daha önceki
biliflsel bozukluk veya psikiyatrik semptomlar ve t>bbi ko-
morbidite risk faktörü olarak gözlenmektedir (70).
Böyle bir hastada deliriumun alt>nda yatan faktörleri
ortaya ç>karmak için, hastan>n yak>nlar>ndan son zamanlar-
da geçirdi¤i ateflli durumu, organ yetersizli¤i öyküsü, ilaç
listesi, alkol veya ilaç ba¤>ml>l>¤>, depresyon hakk>nda öy-
kü al>nmal>, genel ve nörolojik bak>s> yap>lmal>, mümkün-
se "Confusion Assesment Method" ile de¤erlendirilmeli,
KISIM 5
n
Özel Rehabilitasyon Alanlar>
1458