tirirler. Çaplar> 10-100 olan hücrelerin boylar> 20 cm'ye
varabilecek kadar uzundur. Öyle ki, baz> kaslarda tek bir
kas lifinin, kas> bir uçtan bir uca kat etti¤i gözlenir. Fakat,
ço¤unlukla kas>n gerçek boyundan daha k>sa olup, kas>n
uzun eksenine yak>n bir aç> ile yerleflen lifler, ba¤ dokusu
ile bir arada tutulurlar (1,2).
Kaslar>m>z, iskelet kas> hücrelerinin yan> s>ra ba¤ do-
kusu da içerirler. Bir kas makroskobik olarak incelenirse,
ba¤ dokusunun kas> hem çepeçevre sard>¤>, hem de demet-
lere ay>rd>¤> görülür. Kas>n tümünü bir k>l>f gibi saran ba¤
dokusuna epimisyum, kas kitlesini demetlere ay>ran ve bu
demetleri çevreleyen ba¤ dokusuna ise perimisyum ad> veri-
lir. Bu iki yap>, kas>lma s>ras>nda y>rt>lma riskine karfl> ka-
s> korurlar. Bir kas demetini meydana getiren liflerin her
biri yine ba¤ dokusu ile çevrelenmifltir. Kas liflerinin elek-
trik izolasyonunu sa¤layan bu dokuya, endomisyum ad> veri-
lir (fiekil 14.2). Ba¤ dokusu elemanlar> kas>n iki ucunda bir
araya gelerek, kas>n iskelete tutunmas>n> sa¤layan tendon-
lar> olufltururlar. Bu bölgede kas hücresi yoktur. Tendonlar
kas>lmaya katk>da bulunmay>p, kas>n oluflturdu¤u gerimi
iskelete aktar>rlar.
<
SKELET
K
ASI
H
ÜCRES
Y
APISI
hücresinin zar>na sarkolemma, endoplazmik re-
tikulumuna sarkoplazmik retikulum, sitoplazmas>na ise sar-
koplazma ad> verilir. Hücreler, sarkolemman>n hemen alt>n-
da yer alan çok say>da çekirdek içerirler. Sarkolemman>n iç
ve d>fl yüzeyleri aras>nda bir elektriksel potansiyel fark> var-
d>r. Dinlenme zar potansiyeli ad> verilen bu fark, sarkolem-
man>n iç yüzünde negatif, d>fl yüzünde ise pozitif yüklü
iyonlar>n ço¤unlukta olmas>na ba¤l> olup, zar>n iç yüzü d>-
fl>na göre -90mV de¤erdedir. Kas hücresi alfa motor nöron
taraf>ndan uyar>ld>¤>nda, dinlenme zar potansiyeli yerini
hareket (aksiyon) potansiyeline b>rak>r. Yeni bir potansiyel
fark> olan hareket (aksiyon) potansiyeli, kas sinir kavfla¤>n-
da bafllayan ve sarkolemma boyunca ilerleyebilme özelli¤i-
ne sahip bir elektrik sinyalidir.
Sarkolemman>n d>fl yüzünde tünel girifline benzer aç>k-
l>klar vard>r. Bu aç>kl>klar, hücrenin derinliklerine do¤ru
uzanan T tübüllerinin giriflleridir. Tübüllerin duvarlar> sar-
kolemma ile devaml>d>r. Di¤er bir deyiflle T tübülleri, sar-
kolemman>n hücrenin derinliklerine do¤ru yapt>¤> uzant>-
lard>r. Tübülün lumeni hücre d>fl> alan ile devaml>d>r ve
hücre d>fl> s>v>s> içerir. Sarkolemmadaki dinlenme zar po-
tansiyeli T tübüllerinde de vard>r. T tübüllerinin görevi,
kas sinir kavfla¤>nda bafllay>p sarkolemma boyunca yay>lan
hareket potansiyelini büyük bir hücre olan iskelet kas> hüc-
resinin derinliklerine kadar iletmektir.
Sarkoplazmik retikulum, iki ucunda genifllemifl alanlar
bulunan bir tübül sistemidir. Uç k>s>mlardaki genifl kesim-
lere terminal sisterna ad> verilir. Orta kesimde yer alan tü-
bülleri çevreleyen zar, çok say>da Ca-ATPaz pompas> içerir.
Protein yap>s>nda olan bu pompalar kalsiyum iyonlar>n>
sarkoplazmadan sarkoplazmik retikulumun içine tafl>rlar.
Bu sayede, gevflemifl haldeki bir kasda sarkoplazman>n kal-
siyum yo¤unlu¤u sarkoplazmik retikulumun içine k>yasla
oldukça düflüktür (1/10.000 oran>nda). Kalsiyumun bu yo-
¤unluk fark>na karfl> tafl>nabilmesi için enerji gerekir. Pom-
pa gerekli enerjiyi ATP'nin hidrolizinden sa¤lar. Tübüller-
deki pompalar ile sarkoplazmik retikuluma al>nan kalsi-
yum iyonlar>, kalsekestrin ad> verilen özel bir proteine ba¤-
lan>p terminal sisternalarda depolan>rlar (3).
T tübülleri ile terminal sisternalar birbirlerine komflu
olacak flekilde yerleflmifllerdir. Öyle ki, her bir T tübülü-
nün iki yan>nda iki adet terminal sisterna vard>r. Bir T tü-
bülü ve iki terminal sisternadan meydana gelen üçlü yap>-
ya triad ad> verilir (fiekil 14.3). T tübülleri ile triad bölge-
sine ulaflan hareket potansiyeli sarkoplazmik retikulumdan
kalsiyum sal>nmas>na neden olur. Sal>nan kalsiyum kas ka-
s>lmas>n> bafllat>r (4).
Kas hücreleri metabolizmalar>n>n özelliklerine göre de-
¤iflik miktarlarda mitokondri de içerirler.
Sarkoplazman>n üçte ikisini miyofibriller kaplar. Kas>n
uzun eksenine paralel yerleflen ve hücreyi bir uçtan di¤eri-
ne kadar kat eden miyofibriller, kas>lmay> sa¤layan protein-
lerden meydana gelirler. Miyofilaman ad> verilen ve fibriler
yap>da olan bu proteinler, yaklafl>k 2 aral>klarla kendini
tekrarlayan düzenli bir yap> olufltururlar. Bu yap>ya sarko-
mer ad> verilir (fiekil 14.4). r:
ce ve kal>n. Kal>n filaman, miyozin proteinlerinden meyda-
na gelir. ise üç tip protein içerir: Troponin, tro-
KISIM 2
n
Fiziksel ve Rehabilitatif T>bb>n Temelleri
140
fiekil 14.2
kas demetlerinden, kas demetleri kas
liflerinden, kas lifleri ise miyofilamanlardan meydana gelir.