Kas hücreleri bir araya gelerek, fasikül denen demetler
oluflturur. Fasiküller de bir araya gelerek kaslar> oluflturur.
Kas hücreleri çevresinde kollajen, non-kollajen proteinler ve
kasa özgü proteoglikanlar> içeren bir bazal membran vard>r.
Bu bazal membranla birlikte, düzensiz olarak yerleflmifl olan
kollajen lifleri endomizyumu oluflturur. Kas fasiküllerini,
daha kal>n kollajen ve elastin liflerinden oluflan paramizyum
örter. Kas>n tamam>n> ise, epimizyum denen, yo¤un, bazen
fasya ile devaml>l>k gösteren bir k>l>f çevreler (28).
Kas zorlanmas> fleklindeki yaralanmalar>n>n ço¤u kas-
tendon birleflme yerinde olur. Bu yaralanmalar genellikle
gastrokinemius kas>, biseps femoris gibi iki eklemden ge-
çen kaslarda görülür.
Kas>n iyileflmesi s>ras>nda önce inflamasyon olur.
masyon hücreleri taraf>ndan önce hasarl> kas hücreleri yok
edilir. Bunun ard>ndan onar>m dönemi bafllar, kas hücrele-
ri rejenere olur. Kas>n çal>flabilmesi için, rejenere olan ka-
s>n innerve olmas> gerekir. Son olarak yeniden flekillenme
dönemi bafllar. Kas iyileflmesi s>ras>nda s>kl>kla fibrozis
olur ve kas y>rt>klar> ço¤u zaman yo¤un nedbe dokusu olufl-
turarak iyileflir. Kas>n kar>n bölümündeki kesilerin cerrahi
olarak onar>lmas> genellikle çok iyi sonuç vermez. Bu du-
rumda, kesinin distalinde kas lifi rejenerasyonu olmamak-
tad>r ve kesi yerinde nedbe dokusu oluflmaktad>r. Cerrahi
onar>mdan sonra kas eski gücünün ancak yar>s>na ulaflabil-
mektedir. Kas yaralanmalar>ndan sonra genel tedavi ilkesi
olarak, k>sa süreli bir istirahat döneminden sonra, yaralan-
m>fl kas kontrollu olarak hareket ettirilir. Harekete erken
bafllan>rsa nedbe dokusu oluflumu artar, tersine, harekete
geç bafllan>rsa kas atrofisi oluflur ve rejenere olan kas hücre-
leri iyi organize olamaz (3, 28).
Deri
Derideki bir yaran>n iyileflmesi üç döneme ayr>labilir (29).
Bu dönemler iç içe geçmifltir.
Hemostaz ve
Yara nedeniyle bütünlü¤ü bozulan ve kanayan damarlarda
öncelikle p>ht>laflma mekanizmas> devreye girer ve hemos-
taz olur. Bundan sonra inflamasyon dönemi bafllar. Bu s>ra-
da damar geçirgenli¤i artar, dolafl>mdaki hücreler kemo-
taksis ile yara ortam>na gelir, lokal olarak sitokinler ve bü-
yüme faktörleri sal>n>r ve yaraya göç eden hücreler etkinlik
kazan>r. Bu sitokinler ve büyüme faktörleri aras>nda trom-
bosit kaynakl> büyüme faktörü (platelet-derived growth
factor, PDGF), dönüfltürücü büyüme faktörü-beta (trans-
forming growth factor-beta, TGF-
), fibronektin ve seroto-
nin yer al>r.
Proliferasyon Dönemi
Bu dönemde en çok ço¤alan hücreler fibroblastlar ve endo-
telyal hücrelerdir. Çevre dokulardan yaraya fibroblastlar
göç eder ve h>zla ço¤al>r. Epitelyal hücreler de ço¤alarak
yaradan s>v> kayb>n> ve infeksiyonu önler. Epitel ço¤almas>
yaralanmadan sonraki bir-iki günde yara kenarlar>ndan ya
da yara içinde sa¤lam kalan epitel adac>klar>ndan bafllar.
Olgunlaflma (Maturasyon) ve Yeniden
fiekillenme Dönemi
Olgunlaflma döneminde yaraya kollajen depolan>r. Bu dö-
nem çok önemlidir çünkü, kollajen yap>n>n miktar> ve ni-
teli¤i, sonuçta oluflan nedbe dokusunun gücünü do¤rudan
etkiler. Örne¤in diabette yeterli kollajen yap>m> olmamas>
nedeniyle yara iyileflmesi sorunlar> ile karfl>lafl>labilir.
Yara Büzüflmesi (kontraksiyonu): Doku kayb> olan yara-
lar, çevredeki dokular>n merkeze do¤ru büzüflmesi ile kü-
çültülmeye çal>fl>l>r. Yaralanmadan sonra 5-7 günde baflla-
yan bu olay, 39. güne kadar sürer. Büzüflme ile yara genel-
likle %80 oran>nda kapan>r ama tam kapanmas> enderdir
(30).
Klinik olarak yara iyileflmesi üç tipte olur (31):
1. Primer Yara
Ameliyat kesileri ve kesici
aletlerle oluflan yaralar dikildikten sonra bu flekilde iyileflir.
Burada uygulanan dikifllere primer sütür denir. Oluflan
nedbe dokusu azd>r.
2. Sekonder Yara
Dikiflleri aç>lm>fl ve yara
kenarlar> biribirinden uzaklaflm>fl ameliyat yaralar> ile, di-
kifl konulmadan iyileflmeye b>rak>lan yaralar bu flekilde iyi-
leflir. Sekonder iyileflme, primer iyileflmeden daha uzun sü-
rer ve daha fazla nedbe dokusu oluflur. Yara önce granülas-
yon dokusu ile dolar, sonra epitelize olur.
3. Tersiyer Yara
Sekonder iyileflmeye b>rak>-
lan yaralarda, yara kenarlar> gevfletildikten sonra dikifllerle
ya da baflka yöntemlerle biribirine yaklaflt>r>l>r. Bunun için
yarada infeksiyon olmamas> gerekir. Özellikle bas> yarala-
r>nda bu yöntemden yararlan>labilir. Bu amaçla uygulanan
dikifllere sekonder sütür denir. Cerrahi ya da travmatik ya-
ralarda kontaminasyon nedeniyle, yaran>n 3-10 gün aç>k
b>rak>lmas>ndan sonra dikilmesine geç primer sütür denir.
Sinir
Periferik sinirler sinir lifleri, damarlar ve ba¤ dokusundan
oluflan çok özel dokulard>r. Bir periferik sinirin yap>s> flu
flekildedir: Endonörium denen fibröz doku içinde yer alan
aksonlar, fasikül denen demetleri oluflturur. Fasiküllerse,
KISIM 9
n
Travma ile
3044