Yeni sentezlenen bir HLA s>n>f II molekülü endoplazmik
retikulumdan Golgi cisimci¤ine göç eder ve daha sonra an-
tijenik peptidin y>k>ld>¤> endozomal yap>larla buluflarak
"S>n>f II kompartman>"n> oluflturur ve peptidi burada ba¤-
larlar. Peptid ba¤lanmas> ile stabil bir yap>ya kavuflan HLA
s>n>f II molekülü hücre membran>na göçer ve burada ilgili
peptidi HLA s>n>f II:peptid kompleksi biçiminde sunar.
Normal koflullar alt>nda HLA s>n>f I ve s>n>f II molekülle-
ri organizman>n kendi ("self") proteinleri ile yüklüdür ve
bu koflullarda ilgili peptidler T-lenfositler taraf>ndan ya-
banc> ("non-self") olarak alg>lanmayaca¤> için bir immün
yan>t tetiklenmez. HLA moleküllerinin kendileri de bir
peptid olarak HLA s>n>f II molekülleri ile hücre yüzeyinde
sunulabilmektedir (5,9,10,14,15,16).
özellikleri mevcuttur. Peptidin ba¤lanmas> hem görece bir
özgüllük hem de görece bir gelifligüzellik bar>nd>r>r. MHC
molekülleri ba¤lad>klar> peptidleri "self" veya yabanc> ayr>-
m>na tabi tutmazlar; böyle bir ayr>m yapamazlar. MHC
molekülü üzerinde, peptidle temas> kuran bölgenin iki ke-
nar> bir t>rabzan fleklinde hafif bir ç>k>nt> oluflturan alfa-he-
likal zincir yap>da, taban> ise katlant>l> beta plaka yap>s>n-
dad>r. Peptid-ba¤lay>c>-oluk üzerinde belirli bölgeler bir
cep oluflturur; ba¤lanan peptidin belirli pozisyonlar>ndaki
aminoasit yan zincirlerinin bu ceplere uzamsal ve elektrik-
sel yük ba¤lam>nda uygunlu¤u durumunda, ilgili amino-
asitlerden çapa ("anchor") aminoasitler olarak söz edilir.
Genel olarak, peptiddeki bu çapa rezidülerle oluktaki cep-
lerin uygunlu¤u sa¤land>¤>nda peptiddeki di¤er amino-
asitler ba¤lanma için bir engel oluflturmamaktad>r. Bu çer-
çevede, ba¤lamadaki özgüllük ilgili cep ve çapa rezidüleri-
nin uygunlu¤u, gelifligüzellik ise di¤er konumlardaki ami-
noasitlerin genel olarak de¤iflken olabilmesinde yatmakta-
d>r. Peptid-ba¤lay>c>-oluk bölgesini kodlayan belirli bir
HLA aleli bir di¤er alele göre farkl> nitelikte cepleri kod-
lar; bunun pratik anlam> ise alelik çeflitlilik ve gözlenen po-
limorfizmin derecesine paralel, bir kiflinin ba¤layabilece¤i
peptid çeflidinin, repertuar>n>n o oranda fazla olabilece¤i-
dir. Oluk içindeki cebi oluflturan aminoasitleri kodlayan
genetik materyalde polimorfizm daha s>kt>r. Bu genetik
de¤iflkenlik, olu¤un tersiyer yap>s>nda uzamsal biçimden
elektriksel yüke kadar bir dizi de¤iflikli¤i tetikler. Böyle-
likle, olu¤un ba¤lad>¤> spesifik peptid tipi (uygun çapa
aminoasit yan zinciri) ve buna ba¤l> olarak T-hücre resep-
törü (TCR) ile etkileflim ve nihayetinde seçilen T-lenfosit
klonu de¤ifliklik gösterir. HLA s>n>f I ve II moleküllerinde
polimorfizmin s>k gözlendi¤i bir di¤er bölge de TCR ile
peptid-ba¤lay>c>-oluk etkileflim bölgesini kodlayan sekans-
lardad>r (6, 13).
görüntüler http://www.pdb.org/pdb/home/home.do adre-
sinden izlenebilmektedir. HLA moleküllerinin ba¤lad>kla-
r> peptid ile oluflturduklar> biçimsel özellikler büyük ölçü-
de kristallografik çal>flmalarla ayd>nl>¤a kavuflturulmufltur.
HLA-A, -B ve C ile peptid etkilefliminin incelenmesinde
peptidin HLA molekülündeki ba¤lay>c> olu¤a bir yay gibi
bükülerek yerleflti¤i saptanm>flt>r. HLA s>n>f I molekülle-
rinde alt> adet "cep" mevcuttur; ancak, bir peptidin ba¤-
lanmas> için tüm ceplerin peptide ait aminoasitin yan zin-
cirleri ile iflgal edilmesi gerekmemektedir. Cebi oluflturan
aminoasitlerin niteli¤i, ba¤lad>klar> peptidin yan zincirleri
ile bir karfl>l>kl> tamamlay>c>l>k iliflkisi sergiler ve çeflitlilik,
polimorfizm bu tamamlay>c> iliflkiler olas>l>¤>n> art>ran bir
ifllev görür. Genetik polimorfizme paralel geliflen ekspres-
yon de¤ifliklikleri antijenik peptidle temas bölgesini olufl-
turan aminoasitlerde yo¤unlaflmaktad>r (5).
molekülleri (HLA-A, -B ve -C a¤>r zincir allotipleri tara-
f>ndan kodlanan) göz önüne al>nd>¤>nda, maternal ve pater-
nal kromozomlardan üçer olmak üzere alt> farkl> ve spesifik
s>n>f I molekülünün eksprese edildi¤i söylenebilir (ilgili
alellerde heterozigot olan bir bireyde). Görece az say>daki
HLA s>n>f I molekülünün `genifl özgüllüklü' olarak adlan-
d>r>lan peptid ba¤lama özelli¤i sayesinde, bu çeflitlilik, pra-
tik anlamda her biri ayr> özgüllükte milyonlarca T-lenfosi-
te peptid sunabilmeyi sa¤lamaktad>r (5). MHC sisteminde
eksprese olan nihai molekül say> ve çeflitlili¤inin görece
fazla olmas>n>n alt>nda normal gen ekspresyon biçimine
göre farkl> özelliklerin söz konusu olmas> yatar. Bir MHC
molekülünde hem alfa hem beta zincirleri kodlayan genler-
den birden fazla bulunmas> (poligeni) bu farkl> özellikler-
den birisidir. Alelik farkl>l>k ve polimorfizmin baflka hiçbir
gen bölgesinde olmad>¤> kadar fazla olmas>, bask>n veya çe-
kinik ekspresyon yerine ko-dominant (hem maternal hem
paternal haplotip ayn> hücre yüzeyinde eksprese olabilir)
bir ekspresyonun söz konusu olmas> da bu çeflitlili¤e katk>-
da bulunur. MHC s>n>f II moleküllerine özgü olarak trans-
komplementasyon (örne¤in alfa zincirinin bir haplotipten,
beta zincirinin baflka bir haplotipten köken almas>) ile hib-
rid bir molekülün oluflabilmesi de eksprese olan MHC çe-
flitlili¤ini aç>klayan bir di¤er unsurdur. Bu biçimde, hete-
rozigot bir bireyde 10-20 farkl> s>n>f II molekülü eksprese
edilebilir (8, 17).
yon) ve bunun ekspresyon biçimi bir infeksiyon, tümoral
oluflum veya transplante doku durumunda geliflen immün