lumdan sal>nan kalsiyum iyonlar> troponine ba¤lan>r ve
çapraz köprü döngüleri çal>flmaya bafllar. l-
mada döngülerin bafllad>¤> andan itibaren gerim kaydedil-
di¤inden kas>lma döneminin de bafllad>¤> kabul edilir. tonik kas>lmada ise latent dönem biraz daha uzundur. Çün-
kü, kas>lman>n bafllang>c>nda çal>flan çapraz köprülerin sa-
y>s> azd>r. Meydana getirdikleri gerim yükten küçük oldu-
¤u için kas> k>saltmaya yetmez; herhangi bir kay>t yap>la-
maz. Bu ifadeden de anlafl>laca¤> gibi, izotonik kas>lman>n
latent dönemi bir izometrik kas>lma dönemi de içerir (Ger-
çekte kas kas>lmalar> saf izotonik ya da saf izometrik de¤il,
ikisinin bileflimidir. Bu s>n>flama daha çok ö¤renme ve an-
lama kolayl>¤> sa¤lar).
2. Kas>lma Dönemi: E¤rinin, çal>flan çapraz köprülerin
say>s> giderek artarken kaydedilen, ç>kan k>sm>, izometrik
kas>lmada gerimin giderek artt>¤>n>, izotonik kas>lmada ise
latent dönemde bafllayan gerim art>fl>n>n yükün üzerinde
bir de¤ere ulaflarak kas> giderek k>saltt>¤>n> ifade eder. Ge-
rim en üst düzeye ulafl>nca bu dönem sona erer. E¤rinin
e¤imi, kas>n ne h>zla k>sald>¤>n> ya da gerimin ne h>zla art-
t>¤>n> ifade eder; kas lifinin tipine ve kald>rd>¤> a¤>rl>¤a gö-
re de¤iflir. H>zl> liflerde ve kald>r>lan yükün küçük olmas>
halinde e¤im büyüktür.
ndaki miyozin bafl> ATPaz enziminin h>zl> ve
yavafl çal>flan iki ayr> izoenzimi vard>r. Kas lifleri içerdikleri
izoenzimin türüne, dolay>s>yla da çapraz köprülerin çal>flma
h>z>na göre h>zl> ya da yavafl lifler olarak isimlendirilirler.
Sars> e¤risinin kas>lma dönemi h>zl> liflerde yaklafl>k 10 mi-
lisaniye, yavafl liflerde ise yaklafl>k 100 milisaniye sürer.
E¤rinin e¤imi h>zl> liflerde daha fazlad>r. H>zl> veya ya-
vafl, bütün kaslar, büyük bir yüke karfl> çal>fl>rken, küçük
bir yüke karfl> çal>flt>klar> zamankine k>yasla daha yavafl ka-
s>l>rlar.
3. Gevfleme Dönemi: nda hareket potansiyeli
yaklafl>k 5 milisaniye sürer. Hareket potansiyeli sona erip,
dinlenme zar potansiyeli tekrar olufltuktan sonra sarkoplaz-
mik retikulumdan kalsiyum ç>k>fl> son bulur. Aktif pompa-
lar serbest kalsiyum iyonlar>n> sarkoplazmik retikuluma
geri almaya; ba¤l> iyonlar (sarkoplazmadaki serbest kalsi-
yum iyonlar> ile troponine ba¤l> kalsiyum iyonlar> aras>n-
daki denge nedeni ile) troponinden ayr>lmaya bafllarlar.
Çapraz köprü döngülerinin giderek azalmas>na ve son bul-
mas>na paralel olarak kas>n oluflturdu¤u gerim de azal>r ve
kas bafllang>çtaki boyuna döner.
lmada kald>r>lan yükün a¤>rl>¤> artt>kça
latent dönem içindeki izometrik kas>lma dönemi uzar.
Çünkü kas>n oluflturdu¤u gerimin, yükün oluflturdu¤u z>t
kuvvetin üzerine ç>kabilmesi daha uzun zaman gerekir.
Yükün artmas> ayr>ca k>salma mesafesini azalt>r, sars> süre-
sini k>salt>r, çapraz köprülerin kuvvet vurufllar>n> yavaflla-
tarak k>salma h>z>n> düflürür. Yük "0" iken k>salma h>z>
maksimumdur. Yük gerime eflit hale gelirse izometrik ka-
s>lma, yük gerimden büyük olursa uzayan kas>lma gözlenir.
Yükün daha da artt>r>lmas> halinde kas y>rt>labilir (12).
H
EP YA DA
H
<Ç
K
ANUNU
Tek bir kas hücresi kas>l>rken "hep ya da hiç kanunu"na uyar.
AK kap>l> Na+-K+ kanallar>n>n aç>lmas> ile kas sinir kav-
fla¤>nda meydana gelen depolarizasyon belli bir de¤erin
üzerinde ise, voltaj kap>l> Na+ kanallar> aç>l>r. Bu de¤ere
eflik de¤er ad> verilir. Eflik de¤erin alt>ndaki uyar>lar hareket
potansiyeli ile sonuçlanmazlar. Eflik de¤erin üstündeki uya-
r>lar ise ne kadar büyük olurlarsa olsunlar meydana getir-
dikleri hareket potansiyeli daima ayn> büyüklüktedir. Kas
sinir kavfla¤>na ulaflan sinir uyar>lar> ço¤u zaman eflik de-
¤erde bir depolarizasyon ve ard>ndan da bir hareket potan-
siyeli meydana getirirler. Sarkolemmaya yay>lan bütün ha-
reket potansiyelleri kas hücresinde eflit kuvvetteki kas>lma-
lara neden olurlar. K>saca kas, eflik de¤erin üzerindeki bü-
tün uyar>lara maksimum kas>lma ile cevap verir. Eflik alt>
uyar>lara ise hiçbir cevap vermez. Kas>lman>n bu özelli¤ine
hep ya da hiç kanunu denilir.
G
ER
D
ÜZEY
B
EL
E
TKENLER
Hep ya da hiç kanunu, uyar> fliddeti eflik de¤erin üzerinde
iken art>r>ld>¤>nda ya da azalt>ld>¤>nda kas lifinin cevab>n>n
de¤iflmedi¤ini ifade eder. Ancak di¤er koflullar farkl>laflt>-
r>ld>¤>nda kas>n cevab> de¤ifltirilebilir:
1. Boy-Kuvvet
Tüm bir kas>n veya tek bir lifin,
uyar>lmadan önceki boylar> ile kas>l>rken oluflturdukla-
r> kuvvet aras>nda özellikli bir iliflki vard>r.
2. Merdiven Olay> (Treppe):
Kas bir dinlenme döne-
minden sonra birkaç kez ardarda uyar>l>rsa, ilk kas>lma-
da daha düflük, daha sonraki birkaç kas>lmada ise gide-
rek artan ve yaklafl>k beflinci kas>lmada sabit bir düzeye
ulaflan kuvvetlerle kas>l>r.
3. Dalga Birikimi:
Bütün bir kasa veya tek bir life veri-
len uyar>lar>n frekans> art>r>l>rsa kas>lma kuvveti de ar-
tar.
4. Motor Birim Birikimi:
Bütün bir kasta kas>lmaya ka-
t>lan motor birimlerin say>s> de¤ifltirilerek, elde edilen
kuvvet de¤ifltirilebilir.
Boy-Kuvvet
Her bir çapraz köprü, her bir kuvvet vuruflu kas>lma s>ra-
s>nda oluflan kuvvete katk>da bulunur. Dolay>s>yla bir kas
149
BÖLÜM 14
n
Fizyolojisi