FTR Page 187

de salg>larlar. Bu faktörler lokal endotel hücrelerini, fib-
roblastlar> ve keratinositleri aktive ederek yara iyileflmesi-
nin doku onar>m> k>sm>n> bafllat>rlar. Makrofajlar 20'den
fazla sitokin ve büyüme faktörü salg>larlar (9,10). Monosit
ve makrofajlar>n yara ortam>nda gere¤inden az say>da bu-
lundu¤u durumlarda fagositoz, fibroblast proliferasyonu ve
anjiyogenez olumsuz yönde etkilenir ve yara iyileflmesi op-
timum düzeyde olamaz (11). Normal yara iyileflmesi için
kaç>n>lmaz olan tek inflamatuvar hücre makrofajd>r.

Makrofaj aktivasyonu ayn> zamanda nitrik oksit (NO)

sentezini art>r>r. Bu olay yara iyileflmesinin erken dönemin-
de geliflir ve yaradaki hipoksik ortam nitrik oksitin sente-
zini artt>r>r. Ancak yara iyileflmesinde rol alan di¤er birçok
hücre de (endotel hücreleri, fibroblastlar, monositler ve
lenfositler) NO sentezini art>rabilir. Yak>n zamanda yap>-
lan çal>flmalarda, bozuk yara iyileflmesi modellerinde NO
düzeyi düflük bulunmufltur. Benzer olarak, farelerde NO
sentezi inhibe edildi¤inde yara iyileflmesi negatif yönde et-
kilenmektedir (5).

ler yarada 3. günden sonra görülmeye bafllar ve interlökin-
1, Ig G ve kompleman sisteminin ürünleri taraf>ndan yara
bölgesine çekilirler. nunda rol oynamas>, lenfositlerin kollajen sentezi ve ekstra-
sellüler matriks (ESM) yap>m>na önemli katk>da bulundu-
¤unu göstermektedir (12).

n>n daha sonraki yara iyileflme-

si dönemlerini etkiledi¤i deneysel ve klinik olarak gösteril-
mifltir. Örne¤in, diabetes mellitusta inflamatuvar hücreler
daha az aktive olur ve daha az kemotaksis geliflir. Böylece,
bakteriler yaradan daha az temizlenir ve infeksiyon riski ar-
tar. Ayn> zamanda kollajen sentezi de azal>r. Steroid kulla-
n>m> da inflamasyonu azalt>r. Bunun sonucu olarak da hüc-
re migrasyonu, proliferasyonu ve anjiyogenez azal>r. Bu du-
rum vitamin A ile k>smi olarak düzeltilebilir (4).

ROL

E

VRES<

Proliferasyon evresinde 4 önemli olay meydana gelmekte-
dir: Fibroplazi, granülasyon, kontraksiyon ve epitelizasyon.

Fibroplazi döneminde fibroblastlar ESM'yi sentezler

ve depolarlar. Proliferasyon evresi fibrin ve trombositlerin
oluflturdu¤u provizyonel matriksin y>k>lmas> ile bafllar.
Makrofajlar ve yaralanma bölgesine komflu olan ESM tara-
f>ndan büyüme faktörleri salg>lan>r ve bu faktörler fibrob-
last aktivasyonunu indükler. Aktive olan bölgesel fibrob-
lastlarda protein sentezi artar ve hücre bölünmesi için ha-
z>rl>k yap>lm>fl olur (fiekil 187.3). Fibroblastlar prolifere ol-
maya bafllarlar ve enfekte olmayan, temiz yaralarda yaklafl>k
5. günde dominant hücre konumuna geçerler. Prolifere
olan fibroblastlar 5-7. günden itibaren, kollajen a¤>rl>kl>

olmak üzere, ESM moleküllerini sentezler ve salg>larlar. Bu
görevleri 3. haftaya kadar lineer bir flekilde artarak devam
eder. Fibroplazi döneminin bafllang>c>nda fibrin matriksin
yerini fibronektin ve hyalüronandan oluflan ilk matriks al>r
ve bu yap> üzerinde fibroblast migrasyonu bafllar. ESM'nin
oluflmas> ve depolanmas> oldukça karmafl>k bir mekanizma
ile olmaktad>r. Bu mekanizma k>smen büyüme faktörleri
ve fibroblast hücre membran reseptörlerinin ESM ile etki-
leflmesi ile gerçekleflmektedir.

Ekstrasellüler, membranöz ve intrasellüler protein üni-

telerinden oluflan integrinler yara iyileflmesi s>ras>nda hüc-
resel fonksiyondan sorumludurlar. Heterodimerik yap>ya
sahip olan bu moleküller

ve alt ünitelerinden oluflmufl-

tur. Bu ünitelerin birbiriyle iliflki halinde olmas>yla prote-
in yap>s>ndaki aktif integrin reseptörü oluflmaktad>r. rinler büyüme faktörlerinin ve ESM içerisinde bulunan
kollajen ve elastin gibi moleküllerin ve baz> hücrelerin
kendilerine ba¤lanmas>n> sa¤larlar (13). Ba¤lant> kurul-
duktan sonra integrinin intrasitoplazmik ünitesi fosforile
olur, bir sinyal iletim sistemi harekete geçerek gen ekspres-
yonunun de¤iflmesine yol açar ve yeni hücresel fonksiyon-
lar tan>mlanm>fl olur.

Fibronektin ve bir glikozaminoglikan olan hyalüronik

asit bafllang>çtaki yara matriksini olufltururlar (14). Hyalü-
ronik asitten zengin matriks içerdi¤i su miktar> sayesinde
hücre migrasyonunu kolaylaflt>r>r. Bunun yan>nda matriks
içindeki fibronektin, laminin ve tenasin gibi adezyon gli-
koproteinleri de hücresel adezyon ve migrasyon olaylar>n>
kolaylaflt>r>rlar. Fibroblastlar>n yarada yüksek say>lara ulafl-
mas>ndan sonra, salg>lad>klar> hyalüronidaz erken matriksi
parçalamaya bafllar ve daha büyük moleküllerden (sülfat
içerikli glikozaminoglikanlar) oluflan yeni matriks oluflur.
Matriks yap>s>na yeni sentezlenen kollajen de eklenir, fakat
kollajen organize olmam>fl bir yap>dad>r. Bu geliflmelerle
birlikte skar dokusunun ilk hali de ortaya ç>kmaya bafllar.

Yara iyileflmesinin ilk evrelerinde ESM yap>s>n> ço¤un-

lukla tip I ve tip III kollajen oluflturmaktad>r. Tip I:Tip III
kollajen oran> 4:1'dir. Günümüzde en az 19 tip kollajenin
varl>¤>ndan bahsedilmektedir (15). Kollajenler yara iyilefl-
mesinin tüm evrelerinin en önemli ürünüdür. Kollajenlerin
birçok tipi fibroblastlar taraf>ndan sentezlenir, fakat kerati-
nositlerin de kollajen üretebildikleri bilinmektedir (16).
Kollajen metabolizmas> hücre membran>na ba¤l> ribozom-
larda prokollajen alfa zincirinin yap>m>yla bafllar. Tip I kol-
lajenin

1

ve

2

zincirleri s>ras>yla 17. ve 7. kromozomlar-

da kodlanmaktad>r (12). Tip I kollajen iki

1

ve bir

2

zin-

cirinden oluflmaktad>r. Bu zincirlerin birbiriyle olan yap>-
sal iliflkisi sonucunda üçlü heliks yap>s> ortaya ç>kmaktad>r.
Kollajen yap>s>nda bulunan prolin ve lizin amino asitleri-
nin hidroksilasyonu üçlü heliks yap>s>n>n kurulmas>n> ve

3049

BÖLÜM 187

n

Yara