ve yaklafl>k 12 saatte belirginleflen bir kat>l>k meydana ge-
lir. Bu kat>l>¤>n nedeni çapraz köprülerin ATP olmad>¤>
halde aktine tutunabilmeleri, fakat ATP olmadan ayr>la-
mamalar>d>r. Ölüm kat>l>¤> veya rigor mortis ad> verilen bu
durum, yaklafl>k 48 saat içinde doku hasar>na ba¤l> olarak
kaybolur (6,8-11).
Kas>lma s>ras>nda ba¤lanma-kuvvet vuruflu-ayr>lma-geri
dönüfl döngüsüne pek çok çapraz köprü kat>l>r. Kuvvet vu-
rufllar>n>n yönü sarkomerin merkezine do¤ru oldu¤undan,
sarkomerin, dolay>s>yla da kas>n k>salmas> beklenir. Ancak
kaslar>n ço¤u zaman bir a¤>rl>k (vücudun bir bölümü veya
d>fl ortamdaki bir nesne olabilir) kald>rd>klar> unutulma-
mal>d>r. Bu a¤>rl>k kuvvet vurufllar>n>n tersi yönde bir kuv-
vet oluflturur. Bir kas>n kas>lma s>ras>nda bir nesne üzerine
uygulad>¤> kuvvete gerim, nesne a¤>rl>¤>n>n kasa uygulad>-
¤> kuvvete ise yük denilir. Bu iki kuvvet birbirlerine z>t
yönde olduklar>ndan, kas ancak gerim yükten büyük ise k>-
salabilir. Di¤er yandan kas>n k>salmas>na olanak veren bir
etken daha vard>r. Bu etken, kas>lmaya kat>lan çapraz köp-
rülerin asenkronize çal>flmalar>d>r. Çapraz köprüler senkro-
nize çal>flsalard>, yani aktinlere ayn> anda ba¤lan>p ayn> an-
da ayr>lsalard>, ba¤lanma ve kuvvet vuruflu ile sarkomerin
merkezine do¤ru çekilen aktinler ayr>lman>n hemen ard>n-
dan, kas üzerindeki yük nedeniyle eski konumlar>na döner-
lerdi. Gerçekte, baz> çapraz köprüler kuvvet vuruflu yapa-
rak gerim olufltururlarken, di¤erleri aktinden ayr>larak ye-
ni bir kuvvet vuruflu için haz>rlan>rlar. K>sacas>, döngü ha-
linde olan çapraz köprüler kuvvet oluflturmak için s>rayla
çal>fl>rlar (fiekil 14.8).
K
AS
K
ASILMASININ
Ç
Efi
Kuvvet vurufllar> aktin filamanlar>n> ve Z disklerini sarko-
merin her iki ucundan merkeze do¤ru çeken bir güç olufl-
tururlar. Sarkomerin ya da kas>n k>salabilmesi için, aktin-
leri merkezden d>flar> do¤ru çeken z>t bir gücün olmamas>
ya da böyle bir güç varsa bile bu gücün kuvvet vurufllar>n>n
oluflturdu¤undan daha küçük olmas> gerekir. Kas fizyoloji-
sinde kas>lma terimi kas>n k>sald>¤>n> de¤il, çapraz köprü-
lerin döngü halinde olup kuvvet vurufllar> yapt>klar>n> ifa-
de eder.
Kas>n boyunun gerim ve yük aras>ndaki iliflkiye göre
nas>l bir de¤iflim içinde oldu¤una bak>larak, kas kas>lmala-
r> üç grupta incelenebilir.
1. lma:
Kas>lman>n oluflturdu¤u gerim
karfl> koydu¤u yükten büyük olup, hem yüke karfl> koy-
maya hem de kas> k>saltmaya yarar. Kas bir yükü hare-
ket ettirirken izotonik kas>lma meydana gelir.
2. lma:
Kas kas>l>r, ancak boyu de¤iflmez.
Kas>lman>n oluflturdu¤u gerim karfl> kuvvete, yani yü-
ke eflittir. Kas oluflturabildi¤i en büyük gerimden daha
büyük bir yükü yerinden oynatmaya çal>fl>rken ya da bir
yükü sabit bir pozisyonda tutarken izometrik kas>lma
meydana gelir (Yük sabit pozisyonda tutulurken mer-
kezi sinir sisteminden kasa gelen uyar>, yüke eflit bir ge-
rim oluflmas>n> sa¤layacak düzeydedir. Gerimin kas>n
oluflturabilece¤i en yüksek düzeyde olmas> gerekmez.
Merkezi sinir sistemi bu amaçla motor ünit birikimin-
den=summasyonundan faydalan>r).
3. Eksantrik (Uzayan) Kas>lma:
Gerim yükten küçük
oldu¤u zaman, çapraz köprü döngüleri devam etse bile
kas giderek uzar. Kas tafl>d>¤> nesneyi alçalt>rken bu tür
kas>lma gözlenir. Kas>lman>n buradaki amac> hareketin
yerçekimine ba¤l> olarak ani bir flekilde gerçekleflmesi-
ne engel olmakt>r. Ayakta dururken oturmaya kalk>flt>-
¤>m>zda veya merdivenlerden inerken oldu¤u gibi. Ka-
s>n uzamas> miyofilamanlar>n normal döngünün d>fl>n-
da bir ifllem yapmas> ile de¤il, kas üzerindeki yükün et-
kisiyle olur.
Vücudumuzun do¤al hareketleri s>ras>nda üç tür kas>l-
man>n hepsi de gerçekleflir. D>fl kuvvetler olmazsa kas ka-
s>lmas> mutlaka k>salma ile sonuçlan>r.
Çapraz köprü döngüsü üç tür kas>lmada da ayn> olaylar
dizisi ile gerçekleflir. Tek fark kuvvet vuruflu evresinde çap-
raz köprülerin hareketlerinde gözlenir. lmada
çapraz köprüler bilinen hareketlerini yaparlar.
kas>lmada çapraz köprü kuvvet vuruflunu gerçeklefltirmeye
çal>fl>rsa da baflaramaz ve ayn> konumda kal>r; gerim oluflur
fakat k>salma gözlenmez. Uzayan kas>lmada ise çapraz köp-
rü aktine ba¤l> oldu¤u halde yapt>¤> hareket normalin ter-
si yöndedir. Sebebi ise yükün ters yönde bir çekme kuvve-
ti uygulamas>d>r.
M
OTOR
B
hücrelerini, gövdeleri omurilikte, gri cevherin
ön boynuzunda yerleflmifl, alfa motor nöron ad> verilen büyük
sinir hücreleri innerve eder. Motor nöronun aksonu, omu-
rilikten ç>kt>ktan sonra spinal sinir içerisinde, innerve ede-
ce¤i kasa kadar uzan>r. Vücudun en uzak bölgelerinde bu-
lunan kaslar> innerve eden nöronlar>n gövdelerinin de omu-
rilikte oldu¤unu düflünürsek, mikroskop ile görülebilecek
kadar küçük bir hücrenin aksonunun ilgi çekici bir uzun-
lukta oldu¤unu anlar>z. Bu uzunluk bazen bir metreyi bu-
lur. Alfa motor nöronlar>n aksonlar> vücudumuzdaki ak-
sonlar aras>nda miyelin k>l>f> en kal>n olanlard>r. Bu özel-
145
BÖLÜM 14
n
Fizyolojisi