bütün flekilleri, özellikle sat>lan sigaralar, kansere sebep olmaktad>r.
Sanayileflmifl ülkelerde, sigara içimi en s>k, akci¤er, orofarenks, la-
renks ve özefagus (hem yass> hücreli hem adeno kanser) kanserlerine
neden olmakla birlikte, pankreas kanserleri, böbrek (adenokanser ve
renal pelvis kanseri), mesane ve serviks kanserlerinin dörtte birinden
sorumludur. Son veriler, akut myelositer löseminin yan>nda, nazofa-
renks, nazal kavite-paranazal sinüs, mide, karaci¤er ve kolorektal kan-
serleriyle sigara iliflkisini göstermifltir. ABD'de, tüm kanser ölümleri-
nin yaklafl>k %30 ve akci¤er kanserinden ölümlerin %87'sinin nedeni
aktif sigara içimidir. Pasif içicilik veya çevresel tütün maruziyeti, gü-
venli olmayacak derecede benzer karsinojen kar>fl>m>n> içermektedir.
Tahminen ABD'de her y>l, akci¤er kanserinden 3000, kalp hastal>kla-
r>ndan 30000-40000 kiflinin pasif içicilik nedeniyle ölmektedir.
ABD'de kanserden ölümlerin yaklafl>k üçte birinde nutrisyonel faktör-
ler sorumludur. Obezite, fiziksel inaktivite ve fazla kalorik enerjili bes-
lenmenin bir çok kanser türü riskinde art>fla neden oldu¤u bilinmekte-
dir. Obezitenin (Bölüm 239) nedensel olarak iliflkili oldu¤u kanserler
aras>nda, endometriyum, böbrek, meme (postmenopozal kad>nlarda),
özefagus, kolon (özellikle erkeklerde) ve safra kesesi kanseri (kad>nlar-
da) vard>r. Daha az olarak, obezitenin ile baz> hematopoietik kanserle-
rin yan>nda, karaci¤er, pankreas, mide kanserleri ile de iliflkisi vard>r.
Afl>r> alkol tüketimi (Bölüm 31) orofarenks, larenks, özefagus ve kara-
ci¤er; kabul edilebilir tüketimlerde bile meme kanseri nedeni olarak
vurgulanm>flt>r. Bat> toplumlar>nda, di¤er özel diyet türleriyle ilgili
kanser riski de¤erlendirmeleri çok tart>flmal>d>r. Artm>fl kolon kanseri
riskiyle iliflkili en güçlü kan>tlardan birisi de, yetersiz folik asid al>m>
veya afl>r> k>rm>z> veya ifllenmifl et tüketimidir.
lerde (%26), geliflmifl ülkelere (%7.2) göre daha yüksektir. HPV (Bölüm
396), HBV (Bölüm 152), hepatit C virus (HCV) (Bölüm 152), EBV (Bölüm
400), insan immunyetmezlik virus (HIV) (Bölüm 416) ve insan herpes virus
8 (Bölüm 397) gibi viruslar insanda kanser yapabilmektedir. Virusler,
DNA üzerine direkt etkiler, kronik inflamasyon (HPV, HBV, HCV) so-
nucu tümör geliflimini artt>rma veya spesifik immün sistem ö¤elerinin
supresyonu (ör, HIV) (Bölüm 187) gibi de¤iflik mekanizmalarla kanser
riskini artt>rmaktad>rlar.
yondur. Gastrik ülserler, mide kanseri ve midede mukoza-iliflkili len-
foid doku (MALT) lenfomas> (Bölüm 202) geliflimini ilerleten CagA
(128-kD sitotoksin-iliflkili gene-A pozitif) proteinini gösteren, H. pylori
kronik inflamasyona neden olmaktad>r. Kanser riskini artt>rd>¤> bili-
nen paraziter infeksiyonlar aras>nda, Schistosoma haematobium (Bö-
lüm 207 ve 377) (mesane kanseri) ve karaci¤eri tutan Clonorchis sinen-
sis (Bölüm 378) ve Opisthorchis viverrini (Bölüm 378) (safra yollar> kan-
seri, Bölüm 206) yer almaktad>r.
dir. Lösemi, tiroid kanseri ve kad>n meme kanserinin radyasyonla
güçlü bir iliflkisi bulunmas>n>n yan>nda, akci¤er, özefagus, mide, ko-
lon, mesane kanserleri ve myelomayla da iliflkisi vard>r.
toplam maruziyete de¤il, ayn> zamanda yo¤unluk, oran ve maruziyet
türüne de ba¤l>d>r. Çocuklarda t>bbi tedaviler, atom bombas> veya
nükleer kazalara ba¤l> olarak ortaya ç>kan maruziyet, lösemi ve tiroid
kanseri riskinde art>fla neden olmaktad>r. Adolesan veya genç eriflkin
yaflta radyasyona maruz kalan k>z çocuklar>, ileri yafllarda maruz ka-
lan kad>nlara göre, meme kanseri geliflmesine daha fazla yatk>nd>rlar.
duyarl> dokularda daha yüksek lokal dozlara ulafl>lamas>na neden
olur. Radon 222, uranyum 238'in do¤al bir ürünü olup, mesleki olarak
maktad>r. Radon gaz> kontaminasyonu, alt katta veya havaland>r>lma-
m>fl bodrum katlar>nda yaflayanlarda az da olsa görülmektedir. Günefl
>fl>¤> ve günefl banyosuyla ultraviole radyasyonuna maruziyet, yass>
ve bazal hücreli deri kanserleri yan>nda melanoman>n as>l nedenidir.
dolayl> olarak kanser riskini artt>rd>¤> bulunmufltur. Kanser tedavisin-
de kullan>lan alkilleyici ilaçlar ve di¤er sitotoksik ajanlar, radyasyon
tedavisindeki gibi, ikincil malignite geliflme riskini artt>rmaktad>r.
Hormon replasman tedavisi, postmenopozal kad>nlarda meme kanser
riskini artt>rmaktad>r. Tamoksifen, yüksek riskli kad>nlarda meme
kanser riskini azaltsa da, endometrial kanser riskini artt>rmaktad>r.
Gebelerde dietilstilbesterol tedavisi, do¤an k>z çocuklar>nda adolesan
yafllarda vajinal fleffaf hücreli kanser geliflim riskini artt>rd>¤>ndan kul-
lan>lmamaktad>r. Organ transplantlar>nda rejeksiyonun önlenmesinde
ve di¤er otoimmün hastal>klarda kullan>lan immünosupressif ilaçlar
önemli ölçüde lenfoma (non-Hodgkin B-hücreli lenfomalar), Kaposi
sarkomu, malign melanoma ve karaci¤er kanserleri riskini artt>rmak-
tad>r. Tüm vücut bilgisayarl> tomografileri gibi tekrarlayan tan>sal ifl-
lemler, radyasyon maruziyetine sebep olmas>na ra¤men, uzun-dönem
sonuçlar sürpriz flekilde daha az dikkat çekmektedir.
özellikle uzun süre iflyerlerinde kalarak a¤>r flekilde maruziyet sonu-
cunda seyrek ama ciddi kanserlerin geliflmesine neden olmaktad>r. Ör-
ne¤in, Londra baca temizleyicilerinde skrotal kanser, saat kadran> bo-
yayarak radyuma maruz kalanlarda çene osteosarkomu, asbestoz iflçi-
lerinde mezotelyoma geliflmesi ve vinil klorür monomerleri, kömür
katran>, radyum maruziyeti sonucu karaci¤erde anjiosarkom geliflme-
si gibi. Di¤er maddelerle de, binlerce iflçide yap>lan epidemiyolojik ça-
l>flmalarda kanser risk art>fl> gösterilmifltir. Örne¤in, arsenik, asbestoz,
berilyum, bis (klorometil) eter, kadmiyum, kromiyum (hekzavalan),
kömür katran>, >s> yayanlar, nikel, polisiklik aromatik hidrokarbonlar
ve radon gibi.
tik kararlar>n zararl> oldu¤u gösterildi¤inde, epidemiyolojik çal>flma-
lar sadece koruyucu önlemlerin al>nmas>nda baflar>l> olmufltur. Akci-
¤er kanserinde neden olan sigara, lösemiye neden olan iyonizan rad-
yasyon veya serviks kanserine neden olan HPV'yi kan>tlamada pros-
pektif randomize çal>flma yapmak etik d>fl>d>r. Ayr>ca, gözlemsel ka-
n>tlar tart>flma götürmez bir flekilde güçlü epidemiyolojik bulgular>
göstermektedir. Di¤er yandan, özellikle maruziyet iliflkisini ölçmenin
zor oldu¤u ve gözlenen iliflkinin daha güçsüz olmas> halinde, neden-
sellikle ilgili kararlar, gözlemsel, klinik, deneysel ve temel çal>flmalar-
dan elde edilen kan>t derecesine göre yap>lmal>d>r.
nu gösterir).
le yap>lm>fl çoklu çal>flmada elde edilen tutarl> bulgular.
olabilmesi.
rilere uygun olmas>.