önemli bilimsel baflar>lar>ndan biridir. Kal>t>m>n sa¤l>k ve hastal>kla
olan ilgisi tarih boyunca bilinmekteydi; ancak kal>t>m kurallar>, gene-
tik bilginin saklanmas> ve kullan>lmas>yla ile ilgili mekanizmalar 20.
yüzy>lda aç>kl>¤a kavuflmufltur. Günümüze kadar bu bilginin t>bbi uy-
gulamalar>, yaln>zca göreceli olarak nadir görülen tek gen hastal>klar>-
na ve kromozom anomalilerine odaklanm>flt>r. Bu iki alanda genetik
dan>flma, genetik testler, prenatal tan>, yenido¤an taramas>, tafl>y>c> ta-
ramalar> ve daha s>n>rl> olarak tedavi yaklafl>mlar> konular>nda önem-
li katk>lar sa¤lanm>flt>r. Bu katk>lar önemli olmakla birlikte sözü edilen
bu hastal>klar>n nadir görülmesi nedeniyle etkileri s>n>rl>d>r.
mektedir. S>k veya nadir görülen hastal>klara katk>da bulunan genetik
faktörler belirlenmektedir ve bunlar>n tan>, tedavi ve önlemleri konu-
lar>nda yeni yaklafl>mlar gündeme gelmektedir. Genetik ve genomik
bilimler, t>bbi uygulamada giderek daha önemli bir yer alarak tedavi
kararlar>n> ve hastal>klar> önleme stratejilerini yönlendirecektir. Bu bö-
lüm geneti¤in rutin t>bbi uygulamadaki örneklerini sunmaktad>r.
nilketonüri gibi tek gen hastal>klar> bile diyetle fenilalanin al>m> gibi
çevresel bir faktörle de¤ifltirilebilir. Genetik olarak belirlenen konakç>
faktörlerinin enfeksiyona veya di¤er çevresel ajanlara duyarl>l>¤> de-
¤ifltirebildi¤i bilinmektedir. Travma geçiren hastalar bile davran>fllar>-
n>, tehlikeyi alg>lama veya tehlikeden kaçma yeteneklerini belirleyen
genetik faktörler nedeniyle kendilerini risk alt>nda bulabilirler.
birbirleriyle ve çevreyle etkileflerek hastal>k oluflturabilir (fiekil 37-1).
Baz> durumlarda, örne¤in nörofibromatozis veya Down sendromu gi-
bi genetik hastal>klarda veya bakteriyel enfeksiyon ve travma gibi son-
radan edinilmifl durumlarda, genlerin veya çevresel faktörlerin bir
hastal>¤>n nedenine belirgin olarak daha fazla katk>da bulunmalar> söz
konusu olabilir. Di¤er durumlarda birtak>m faktörler, spesifik genleri
veya çevresel temas> ay>rt etmeyi zorlaflt>ran karmafl>k bir iliflki içinde
bulunabilir.
tal>klar>, s>k görülen hastal>klar>n tek gen versiyonlar> ve karmafl>k
multifaktöriyel hastal>klar.
Kromozom Hastal>klar>
fibromatozis, Marfan sendromu ve kistik fibrozis gibi tek gen hastal>k-
lar> ve trizomi 21 (Down sendromu) gibi kromozom hastal>klar> gibi
nadir görülen ama iyi bilinen hastal>klar bu gruba dahildir. Günümüz-
de insanlarda birkaç bin kadar farkl> genetik hastal>k tan>mlanm>fl ve
Mendelian Inheritance in Man'de katalog halinde sunulmufltur
(www.ncbi.nlm.nih.gov/Omim/ adresinden ulafl>labilir). Bunlar ara-
s>nda dominant veya resesif geçiflli mendelyen hastal>klar, cinsiyete
ba¤l> geçifl gösteren hastal>klar ve 16.6 kb büyüklü¤ündeki mitokondri
genomundaki mutasyonlara ba¤l> olarak yeni keflfedilmifl hastal>klar
yer al>r. Ayr>ca belli bafll> kromozomal anöploidi sendromlar>, geno-
mun küçük bölgelerinin duplikasyonundan veya delesyonundan kö-
ken alan Williams sendromu (kromozom 7'deki elastin lokusunun de-
lesyonu) gibi sendromlar ya da spesifik olmayan mental retardasyon
sendromlar> da bu grupta izlenir.
önemli zorluklarla karfl>laflabilir. Bu olgular>n ço¤unun nadir olmas>n-
dan dolay> pratisyen hekimlerin ço¤unun belirli bir hastal>kla ilgili de-
neyimleri k>s>tl>d>r ve hastay> tan> ve tedavi aç>s>ndan yard>m almak
üzere uygun bir uzmana sevk etmeleri daha do¤rudur. Ancak uzman
olmayan doktorun da bu hastalar>n bak>m>nda birçok rolü vard>r. Bu rol
hastan>n özel bir durumu olabilece¤inin fark edilmesi ve uygun tan>sal
de¤erlendirme basamaklar>n>n ayarlanmas>yla bafllar. Genetik hastal>k-
lar>n ço¤unda tan>dan çok hastan>n sevk edilmesini düflündüren bariz
belirti ve bulgular izlenir. Di¤erlerinde ise, tan> atland>¤> takdirde önem-
li sonuçlara yol açabilecek birtak>m özellikler olabilir. Bunun bir örne¤i
Marfan sendromudur. Marfan sendromlu hastalar>n fiziksel özellikleri-
ne dikkat edilmelidir; çünkü uygun izlemle,
dahiliye doktorunun al>flk>n olmas> gereken eriflkin yafl bafllang>çl> tek
gen hastal>klar>ndan baz> örnekler görülmektedir.
onu ilk görecek olan uzman olmayan bir doktordur. Birinci basamak
hizmet veren doktor hastal>¤a ve belli bafll> potansiyel komplikasyon-
lara yabanc> olmamal>d>r. Örne¤in; kronik s>rt a¤r>s>ndan yak>nan nö-
rofibromatozisli bir hastada malign karakterli bir periferik sinir k>l>f>
tümörü bulunabilir ve etkilenmemifl bir kiflinin kronik s>rt a¤r>s> oldu-
¤unda yap>lanlara göre daha ayr>nt>l> bir de¤erlendirme yap>lmas> ge-
rekebilir. Uzman olan ve olmayan doktorlar aras>nda iyi bir çal>flma
iliflkisinin kurulmas>, etkin bak>m>n sa¤lanmas> için flartt>r.
lanmas> konular>nda da çok önemli role sahiptir. Tedavi edilemeyen
hastal>klar> olanlara ya da hastal>¤>n> çocu¤una da geçirebilece¤i ve di-
¤er akrabalarla ortak bir hastal>¤> olabilece¤i bilgisi verilenlere duygu-
sal destek verilmesi de buna dahildir. Hastalar>n ço¤u genetik ve gene-
tik mekanizmalar üzerinde çok az bilgiye sahiptir. Bu konular> aç>kla-
mak sorumlulu¤u uzmanlara ve dan>flmanlara aitse de, birinci basa-
mak hizmet veren doktorunun önemli bir destekleyici rolü vard>r.
olmaktad>r. Genetik testler genlerdeki mutasyonlar> saptamaya yönelik
moleküler tan>sal yöntemlerin bulunmas>yla giderek geliflmektedir. Na-
dir görülen hastal>klar bile tan>sal testler için uygun hale gelmifltir, test-
leri yapan laboratuvarlar için uygun veri tabanlar> internetten bulunabi-
lir (www.genetests.org). Günümüzde baz> hastal>klar>n tafl>y>c>l>k duru-
munun belirlenmesi için rutin taramalar art>k yap>labilmektedir. Ashke-
nazi Yahudileri (Tay-Sachs hastal>¤>, Canavan hastal>¤>, kistik fibrozis,
Gaucher hastal>¤>) veya Afrika, Akdeniz veya Asya kökenli soylar (he-
moglobinopatiler) gibi baz> hastal>klar için belirli etnik gruplar hedef-
lenmifltir (Tablo 37-2). De¤iflik etnik gruplarda farkl> riskler olsa da gü-
nümüzde kistik fibrozis için panetnik tarama yap>lmaktad>r. Fenilketo-
nüri ve galaktozemi d>fl>ndaki metabolik hastal>klar için de yenido¤an
taramalar> yap>lmaktad>r. Amerika Birleflik Devletleri'nde baz> eyaletler
hemoglobinopatiler, kistik fibrozis ve iflitme kayb> için de tarama yap-
maktad>r. Ard>fl>k kütle spektrometrisi teknolojisi ile metabolik tarama
geniflletilmektedir. Son olarak, baz> tek gen hastal>klar>n>n tedavisi
mümkün olabilmektedir. Kronik akci¤er hastal>¤>n>n daha uygun flekil-
de tedavi edilmesiyle kistik fibrozis hastalar>n>n yaflam beklentisi gide-
rek artmakta; metabolik hastal>klar>n ço¤u için diyet tedavileri mümkün
olmakta; birçok durum için farmasötiklere veya gen replasman>na daya-
nan tedavi denemeleri gündeme gelmektedir. Genetik hastal>klara yak-
lafl>m prensipleri öyle h>zl> de¤iflmektedir ki, hastalar>n bak>m> uygun
uzmanlar ve birinci basamak hekimleri aras>nda aktif ekipler oluflturul-
mas>n> giderek daha fazla gerektirmektedir.
Versiyonlar>