background image
Servikal Kanser
Papanicolaou (Pap) taramas> invaziv serviks kanserini önlemede
son derece etkindir ancak Birleflik Devletlerdeki mevcut uygulaman>n
düflük risk alt>ndaki kad>nlar> gereksiz yere tarad>¤>na dair fikir birli-
¤i giderek artmaktad>r. Yeni de¤iflikliklerle daha önceden normal test
sonucu olanlar daha az s>kl>kta (2-3 y>lda bir) taranmakta, tarama 21
yafl>na kadar veya cinsel aktivite bafllanmas>ndan 3 sene sonraya ka-
dar ertelenmekte, düflük risk grubundaki kad>nlarda 65 yafl üzerinde
taraman>n b>rak>lmas> önerilmekte ve total histerektomi sonras> tara-
ma yap>lmamaktad>r. S>v> bazl> sitoloji spesimenlerinin klinik sonucu
artt>rd>klar>na dair kan>t olmasa da insan papillom virüsüne yönelik
test yapmay> sa¤larlar, böylece s>n>rda pap smear sonuçlar>n>n (ör-
nek:atipik yass> hücreler) de¤erlendirilmesinde yard>mc> olurlar.
(Bölüm 203) Servikal neoplazi için sensitif olsa da insan papillom virü-
süne yönelik rutin primer tarama önerilmemektedir. Çünkü geçici en-
feksiyon geçiren genç kad>nlar> da ortaya koymaktad>r. lom virüs afl>s>n>n ortaya ç>kmas>yla uygun tarama prati¤i ciddi an-
lamda de¤iflebilir (Bölüm 16).
Prostat Kanseri
Prostat spesifik antijen ile tarama, organa s>n>rl> prostat kanserinin
tespitini artt>rabilir, fakat prostat kanseri taramas>n>n morbidite veya
mortaliteyi azaltabilece¤ine dair kan>tlar halen yoktur (Bölüm 211).
Tedavi edilmemifl prostat kanserinin prognozu tümörün derecesi ile
de¤iflir. Erken evre prostat kanseri için prostatektomi kanserin prog-
resyonunu ve kanserden ölümü önler ancak prostatektomi ve radyote-
rapinin yararlar> PSA taramas> ile saptanan tüm kanserler için geçerli
de¤ildir. Tarama, özellikle 70 yafl>n üstündeki erkeklerde, sorunsuz
kanserlerin tedavisine yol açarak morbiditeyi artt>rabilir. USPSTF dü-
zenli tarama yap>lmas> veya yap>lmamas>na karfl> öneri için mevcut
kan>tlar>n yeterli olmad>¤>n> bildirmektedir. E¤er erken saptama
etkinse 50-70 yafllar aras> sa¤l>kl> erkekler en fazla fayday> görecekler-
dir. Amerikan Kanser Cemiyeti ve baz> uzman gruplar potansiyel kar
ve zararlar> tart>fl>ld>ktan sonra en az 10 y>l yaflam beklentisi olan er-
keklere PSA taramas> önermektedir.
Osteoporoz
Santral veya periferal testleri kullanarak, kemik mineral dansitesi
ölçümleri, yüksek k>r>k riski alt>nda olan ve osteoporozlu kad>nlarda
k>r>k riskini azaltt>¤> ispatlanan ilaçlardan fayda görebilecek olan ka-
d>nlar> belirleyebilir (Bölüm 264). Yafl, düflük vücut a¤>rl>¤> ve k>r>k hi-
kayesi kemik mineral yo¤unlu¤u ile birlikte daha spesifik k>r>k risk
tahminleri yapmak için kullan>labilir. (http://courses. washington.
edu/bonephys). Tarama ve tedavinin yararlar> 65 yafl üstündeki ka-
d>nlarda ve düflük vücut a¤>rl>¤> veya ailede k>r>k öyküsü gibi k>r>k
için spesifik risk faktörleri olan daha genç postmenopozal kad>nlarda
en belirgindir.
Tiroid Hastal>¤>
Rutin tiroid testleri, semptomatik fakat tan> almam>fl hipotiroidi
hastalar>n> belirleyebilir (Bölüm 244), fakat sa¤l>kl> insanlar> taramak
primer olarak subklinik hipotiroidiyi (yükselmifl TSH fakat normal
serbest tiroksin) tespit eder. Subklinik hipotiroidiyi tedavi etmenin
faydalar> belirsiz olmas> nedeniyle USPSTF semptom olmamas> halin-
de rutin tiroid testini önermemektedir. Doktorlar tiroid hastal>k bulgu-
lar>na yönelik uyan>k olmal> ve özellikle postpartum ve postmenopo-
zal kad>nlar gibi yüksek risk gruplar>na yönelik testleri daha s>k yap-
mal>d>rlar.
Diyabet
USPSTF hariç baz> gruplar taraf>ndan 45 yafl>ndan bafllayarak di-
yabet için rutin tarama önerilmektedir (Bölüm 248). S>k> glukoz kon-
trolü mikrovasküler hastal>k insidans>n> azaltabilmesine ra¤men, er-
ken tespitin retinopati, nöropati ve nefropati üzerindeki yararlar> az-
d>r. Hipertansiyon veya yükselmifl lipidleri bulunan hastalar aras>nda
diyabet taramas>ndan daha büyük faydalar elde edilir, zira kardiyo-
vasküler risk faktörlerinin daha agresif tedavisi nispeten k>sa bir süre
içinde anlaml> yararlar sa¤lar.
HIV
USPSTF HIV enfeksiyonuna yönelik taramay> tüm gebe kad>nlara
ve yüksek risk alt>ndaki yetiflkinlere ve adölasanlara önermektedir.
Enfekte hastalar>n %25'ini oluflturan henüz tan> almam>fl hastalar>
azaltmak için "hastal>k kontrol ve önleme merkezi" 13-64 yafl aras>
tüm yetiflkinlere en az>ndan bir HIV testi ve yüksek riskli ise y>ll>k test
önermektedir.
Cinsel Yolla Bulaflan Hastal>klar
Klamidya için tarama cinsel aktif 25 yafl>ndan genç tüm kad>nlara
ve risk alt>ndaki daha yafll> kad>nlara önerilmektedir. Erken tan> ile in-
fertilite ve ektopik gebelik için risk faktörü olan pelvik inflamatuar
hastal>k azalt>labilir (Bölüm 307)
Kad>nlar> gonore için taraman>n
benzer yararlar sa¤lamas> olas>d>r, fakat enfeksiyon riski kentsel ve
Güneydo¤u eyaletlerdeki k>rsal popülasyonlarda daha yo¤undur. rar veya servikal örnekler üzerinde gerçeklefltirilebilen yeni DNA ve
RNA-bazl> testler, büyük oranda kültürlerin yerini alm>flt>r.
Görme ve
Yafll>larda saptanamayan ancak düzeltilebilir görme ve iflitme
problemleri s>kt>r. Bu problemler sorular sorarak, görme keskinli¤ine
ve iflitmeye yönelik basit testler yaparak önlenebilir.
DAVRANIfiSAL G
Tütün kullan>m>, alkol kullan>m>, diyet, fiziksel aktivitenin yoklu-
¤u ve di¤er riskli davran>fllar gibi yaflam tarz> faktörleri, ABD'de önle-
nebilir ölümlerin büyük bir k>sm>na katk>da bulunmaktad>r. K>sa giri-
flimlerin sigara içme ve problem içicilik gibi baz> davran>fllar üzerinde
ölçülebilir etkilerinin olabilece¤ine dair iyi kan>tlar mevcuttur, fakat
di¤er davran>fllar> de¤ifltirmek ço¤unlukla daha yo¤un giriflimleri ge-
rektirir. Sigara b>rakma araflt>rmalar>ndan gelifltirilmifl olan 5 A çerçe-
vesi ­sor, öner, anlafl, yard>mc> ol, ayarla- di¤er davran>flsal giriflimler
için de yararl> bir çerçeve sa¤lar.
Tütün Kullan>m>
K>sa giriflimler, sigara içenler aras>nda küçük fakat klinik olarak
önemli b>rakma h>zlar> sa¤layabilir. Bu etkiler, ilaç kullan>m> dahil da-
ha yo¤un dan>flmanl>k ve destek ile artar (Bölüm 30).
Problem <çicilik
Bir çok çeflit tarama enstrümanlar>, alkolden kaynaklanan prob-
lemleri olan hastalar> ve riskli alkol tüketim flekillerine sahip hastalar>
belirleyebilir. K>sa giriflimler, riskli içicilerde alkol tüketimini baflar>y-
la azaltabilir (Bölüm 31).
Diyet
Diyet dan>flmanl>¤>, doymufl ya¤ al>m>n> azaltabilir ve meyve ve
sebzelerin tüketimini artt>rabilir, fakat etkiler daha yo¤un dan>flman-
l>kla (e¤itimli dan>flmanlarla çoklu seanslar) ve yüksek riskli hastalar-
da (örn. yükselmifl lipidleri olan) daha tutarl>d>r (Bölüm 232).
Fiziksel Aktivite
Orta düzeyde fiziksel aktivite di¤er faydalar>n>n yan>s>ra obezite,
diyabet ve koroner kalp hastal>¤> riskini azalt>r. Fakat, birinci basamak
ortam>nda dan>flmanl>k çal>flmalar>, uzun vadeli fiziksel aktivite dü-
zeyleri üzerinde kar>fl>k etkiler ortaya ç>karm>flt>r (Bölüm 14).
Yaralanmadan Korunma
Motorlu tafl>t yaralanmalar> 65 yafl öncesinde ölümlerin önde ge-
len nedenidir (Bölüm 15). Daha yafll> kiflilerde, düflmeler istem d>fl> ya-
ralanmalar>n baflta gelen nedenidir ve hedeflenmifl giriflimlerle azalt>-
labilir (Bölüm 23).
BA/IfiIKLAMA
Afl>lama hakk>ndaki öneriler, Hastal>k Kontrol Merkezi ve Afl>lma
Uygulamalar> hakk>nda Korunma Dan>flma Komitesi taraf>ndan dü-
zenli olarak güncellenmektedir (www. cdc. gov/nip) (Bölüm 16). luenzan>n en ciddi komplikasyonlar> 50 yafl>n üstündeki yetiflkinlerde
ve kronik bozukluklar veya immün yetmezlik nedeniyle yüksek risk
6
Bölüm 13
Periyodik Sa¤l>k Muayenesi
62