background image
du¤u durumlar kardiyovasküler hastal>klar, kalça k>r>klar>, yetersizlik
ve medikal ifllemlere ve polifarmasiye yatk>nl>kt>r.
SEÇ
Fried LP, Ferrucci L, Darer J, et al: Untangling the concepts of disability, frailty, and
comorbidity: Implications for improved targeting and care. J Gerontol A Biol Sci
Med Sci 2004;59:M255-M263. Differentiating frailty, comorbidity, and disability in
older patients is critical to effective diagnosis, prevention, and treatment, as well
as outcomes research.
Nummela OP, Sulander TT, Heinonen HS, et al: Self-rated health and indicators of
SEC among the ageing in three types of communities. Scand J Public Health
2007;35:39-47. Emphasizes that an adequate income is a key correlate of health,
especially in urban areas.
YAfiLANMANIN ANLAfiILMASINDA
YAfiAM AKIfiI YAKLAfiIMI
Organizmalar> protein sentezleyen fabrikalar olarak düflünmek
yararl>d>r. Bu fabrikan>n çok uzun y>llar çok yüksek seviyede etkili ve
sa¤laml>k ile çal>flmas> gerekiyorsa müteahhit mükemmel proje ile
bafllamal> (yap>sal genomlar>n bireylerdeki önemi), infla ve olgunlafl-
may> izlemek için mühendisler ve müfettifller kiralamal> (hastalar>m>-
z>n eriflkin fenotipleri üzerine geliflmenin etkilerini anlaman>n önemi),
fabrikan>n güvenli bir çevrede çal>flt>¤>ndan emin olmal> (hastalar>n te-
ratojenler, mutajenler, karsinojenler ve "gerontojen" adaylar>ndan [si-
gara içimi gibi] korunmas>n>n önemi), ve son olarak fabrikan>n yaflam
süresi boyunca kalite kontrolünün yap>lmas> (DNA tamiri ve aberan
proteinlerin tespiti, yeniden infla edilmesi, ve tekrar kullan>m> gibi bi-
yolojik süreçlerin önemi) gereklidir. Pek çok biyologun düflündü¤ü,
yafllanma konsepsiyon an>nda bafllar düflüncesinin alt>nda da ayn> te-
mel yatmaktad>r. Gerontolojistler tipik olarak yap>sal ve fonksiyonel
durumlarda yavafl yavafl ve sinsi düflüflü ifade etmek için yafllanma
("aging") ve ihtiyarlama ("senescing") terimlerini birbirinin yerine ge-
çebilir flekilde kullan>rlar. Bu düflüfl cinsel olgunlaflma ve genç eriflkin
fenotipine ulafl>ld>ktan sonra bafllamaktad>r. Genifl popülasyonlu bi-
reyler göz önüne al>nd>¤>nda, bu süreç yafla özgül ölüm h>z>nda h>zl>
bir yükselme ile sonuçlan>r; ancak bu yükselme h>z>n>n afl>r> yafll> or-
ganizmalarda düflüfle geçti¤i gösterilmifltir. Mortalite h>z>ndaki bu pa-
radoksik yavafllaman>n altta yatan mekanizmas> tam olarak anlafl>la-
mam>flt>r; çünkü genetik olarak homojen olan deneysel hayvanlarda
bile düflüfl görülebildi¤inden yaln>z genetik de¤iflikliklere ba¤l> oldu-
¤u söylenememektedir.
Yap> ve fonksiyondaki baz> olgunlaflma sonras> de¤ifliklikler kom-
panzasyon ve adaptasyon amaçl>d>r. Yafllanan hastalar>nda müdahele
etme niyetinde olan doktorlar>n biyokimyasal, metabolik ve fizyolojik
de¤iflikliklerin homeostaz sa¤lanmas>nda rol oynad>¤>n> göz önüne al-
malar> gerekir. Bu kompanzatuar de¤ifliklikler "senescing" den ziyade
"saging" olarak adland>r>lan sürecin bir parças> olarak düflünülebilir.
Kardiak debinin sa¤lanmas> için Frank-Starling fenomeninin kullan>-
larak diyastolik dolumun artt>r>lmas> bir örnektir. "Saging"'e di¤er bir
örnek ise, fokal nöronal kay>p ile sonuçlanan nörodejeneratif sürece
sahip yafll> bireylerin beyinlerinde dendritik arborizasyonun korun-
mas>n> sa¤layan nöritik tomurcuklanmad>r.
Genler ve çevre kiflinin yaflam seyrinde önemli rol oynamakla bir-
likte, tahmini ifllemler de özellikle yaflam>n ikinci yar>s> süresince
morbiditeyi ve uzun ömürlülü¤ü etkilemektedir. Yafllanman>n soma-
tik mutasyon mekanizmalar> buna bir örnektir. birey tama-
men ayn> somatik mutasyona u¤rayabilir, yani belli bir zaman dili-
minde belli say>da mutasyon geliflme flans> ayn>d>r. Baz> kifliler flans-
l>d>r, psödogenlerde meydana gelen hasar ölü veya fonksiyonel olma-
yan genlerde oluflabilir; buralardaki mutasyonlar fonksiyonel sonuç-
lara neden olmaz. Baz> kifliler ise bu aç>dan flanss>z olabilir; mutas-
yonlar p53 gibi tümör supresor genlerde veya Ras gibi aktivite onko-
jenlerde oluflabilir. birey mukayese edilebilir seviyede koro-
ner arter aterosklerozu veya serebral kan damarlar>nda amiloid depo-
zitlerine sahip olabilir. Ancak bu hastalar>n fatal bir olay (koroner ar-
ter trombozu veya serebral hemoraji) geliflme yafl>n>n farkl> olmas>
doktorlar> flafl>rtmamaktad>r. Gelecekteki bulufllar bu tarz olaylar>n
olas>l>¤>n> tespit etmede etkileflen tüm de¤iflkenleri ayd>nlatabilecek-
tir. Bu hususlar uzun yaflam konusunda genetik analiz yapmak için
istekli araflt>rmac>lar için büyük zorluk oluflturmaktad>r. Yüz yafl>na
gelmeyi kutlama flans>na eriflmeyi etkileyen genetik durumlar buna
bir örnektir.
1.
Gill TM, Baker DI, Gottschalk M, et al: A program to prevent func-
tional decline in physically frail, elderly persons who live at home.
N Engl J Med 2002;347:1068-1074.
2.
Binder EF, Yarasheski KE, Steger-May K, et al: Effects of progres-
sive resistance training on body composition in frail older adults:
Results of a randomized, controlled trial. J Gerontol A Biol Sci Med
Sci 2005;60:1425-1431.
3.
Gill TM, Baker DI, Gottschalk M, et al: A prehabilitation program for
the prevention of functional decline: Effect on higher-level physical
function. Arch Phys Med Rehabil 2004;85:1043-1049.
S
>n
>f
Bölüm 22
Yafllanman>n Biyolojisi
116
K>s>m IV
Yafllanma ve Geriatri
Engllilik = GYA*
N = 67
Komorbidite**
N = 2131
N = 98
(%26.6)
K>r>lganl>k
N = 170
(%46.2)
N = 79
(%21.5)
N = 21
(%5.7)
N = 196
fiEKk Çal>flmas>'na kat>lan toplum bazl> yafll>
eriflkinlerde k>r>lganl>k engellilik ve komorbiditenin üst üste binmesi.
Toplam
2762 hasta komorbidite ve/veya engellilik ve/veya k>r>nganl>¤a sahip. *n=363
GYA'de engellilik; bunlar>n 100'ü k>r>lgan. **n=2576 afla¤>daki dokuz hastal>¤>n iki
veya daha fazlas>na sahip: miyokard infarktüsü, anjina, kalp yetmezli¤i, kladikas-
yo, artrit, kanser, diyabet, hipertansiyon ve kronik obstrüktif akci¤er hastal>¤>. Bun-
lardan 249'u ayn> zamanda k>r>lgan. n=368 k>r>lgan hasta. GYA: günlük yaflam
aktiviteleri. (Fried LP, Tangen CM, Waltson J et al. Fraility in older adults: Eviden-
ce for a phenotype. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2001; 56: M146-156'dan al>n-
m>flt>r.)
TABLO 21-6
YAfiLI ER
BAKIMI VE KORUYUCU BAKIM
Primer
Sekonder
Tersiyer
Akut hastal>k, geriatrik durumlar
Tarama, s>k görülen hastal>klar>n ve
geriatrik durumlar>n erken saptanmas>
Morbiditenin tedavisi
Tekrarlayan hastal>klardan korunma
Geriatrik durumlar ve hastal>klar>n önemi
Engellilik ve ba¤>ml>l>k
Hospitalizasyon
Bak>mevine yerlefltirilme
Ölüm
Korunma Seviyesi
Hedef Al>nan Sa¤l>k Konusu
22
YAfiLANMANIN B
George M. Martin