testler, test edilen kifli d>fl>ndaki aile üyeleri hakk>nda baz> bilgileri aç>-
¤a ç>karabilir ve bu kifliler genellikle test yap>lmas> karar>nda rol al-
mazlar. Birden çok aile üyesi test ediliyorsa, ailenin biyolojik iliflkileri-
nin ailenin inand>¤> gibi olmad>¤> gerçe¤i aç>¤a ç>kabilir. Birden çok et-
kilenmifl bireyin bulundu¤u ailelerde test sonuçlar> kimin risk alt>nda
oldu¤unu ve kimin olmad>¤>n> ortaya ç>karabilir ve bu bilgi test edilen
bireylerin baz>lar>nda üzüntü ve suçluluk duygular>na neden olabilir.
Testler baz> ailelerde bir sonuç sa¤layamayabilir. Bu konular karmafl>k
oldu¤u için bilgilendirilmifl onamlar>n dikkatli al>nmas> genetik test
yap>lmas> sürecinin çok önemli bir parças>d>r ve sonuçlar>n gizlili¤i te-
min edilmelidir. Sonuçlar>n görüflülmesi bu noktalar>n tümüne duyar-
l> davran>lmas>n> gerektirir.
sonuç erken tan>yla düzeltilebiliyorsa, semptomlar oluflmadan önce
belirleyebilmelidir. Bu tarama ayn> zamanda istenmeyen gebelik so-
nuçlar> için riski de belirleyebilir. Yenido¤an taramalar>nda oldu¤u gi-
bi toplum düzeyindeki taramalar, Tay-Sachs tafl>y>c>l>¤> taramas>nda
oldu¤u gibi bir topluluk düzeyindeki testler veya tüm kad>nlara pre-
natal dönemde yap>lan tarama testlerinde oldu¤u gibi uygulama dü-
zeyindeki testler halk sa¤l>¤> ölçütleri olabilir.
d>r. Fenilalanin metabolizmas>n>n a¤>r mental retardasyonla sonuçla-
nan bir hastal>¤> olan fenilketonüri (FKU) yenido¤an tarama program-
lar>nda belirlenen ilk hastal>k olmufltur. FKU hastal>¤> olan çocuklar>n
kardefllerin erken tan>s>n>n ve fenilalaninden fakir bir diyetle tedavi
edilmelerinin normal kognitif geliflimle sonuçland>¤>n>n gözlenmesi
1962'de FKU için yenido¤an taramas>na bafllanmas>na neden olmufl-
tur. Bu programlar artan say>da hastal>k için yenido¤an taramas> ya-
p>lmas>na prototip oluflturmufltur. Ard>fl>k kütle spektrometrisini kul-
lanan yeni yöntem, belirlenebilen hastal>klar>n say>s>n> 30'un üzerine
ç>karm>flt>r. Yenido¤an tarama programlar>n>n baflar>s> kesinlefltiren
testlerin, etkin izlemin ve belirlenen hastal>klar>n tedavisinin sa¤land>-
¤> programlara ba¤l>d>r. Deneyim, daha önceden iyi tan>mlanm>fl tek
bir hastal>k oldu¤u düflünülen durumlar>n da önceden anlafl>lmam>fl
olan genellikle daha hafif varyant formlar>n>n bulundu¤unu göster-
mifltir. FKU'nun varyant flekillerinin d>fl>nda, yenido¤an taramalar>n>n
sonuçlar>n>n daha ileri çal>flmalar> taranan hastal>klar>n ço¤unun ben-
zer derecede varyasyon gösterdi¤ini ortaya ç>karm>flt>r. Örnekler ara-
s>nda galaktozeminin daha hafif olan Duarte varyant> ve orta zincirli
açil koenzim A dehidrogenaz eksikli¤inin semptomlar>n bafllang>ç za-
man>nda de¤iflkenlikle giden türleri say>labilir. Yenido¤an tarama
programlar> taranan hastal>klar>n uzun dönem sonuçlar>n>n anlafl>l-
mas>n> art>rm>fl ve tedavi edilmemifl maternal FKU'da kan fenilalani-
ninin yüksek konsantrasyonlar>n>n teratojenik etkileri gibi flafl>rt>c> so-
nuçlar>n> ortaya ç>karm>flt>r. Bu programlar Guthrie kartlar>n>n çocuk
kaç>r>lmas>, ani ölüm durumlar>nda veya sa¤l>¤> etkileyen di¤er gene-
tik faktörler için daha ileri araflt>rmalarda kullan>lmas>n> sa¤lamak gi-
bi di¤er baz> amaçlara yönelik saklanmas> gibi yeni sorular ortaya ç>-
karm>flt>r. Yenido¤an taramalar>ndan elde edilen deneyim eriflkin yafl-
ta bafllayan hastal>klar için toplum düzeyinde genetik tarama prog-
ramlar>n>n gelifltirilmesi için önemli rehberlik sa¤layacakt>r.
nektir. Bu tarama homozigot ya da heterozigot olduklar> belirlenen ka-
d>nlarda gebelikteki riski de¤erlendirmek için önerilir. Önerilen testler
hastal>¤>n toplumdaki s>kl>¤>na, heterozigotlar>n önemli bir k>sm>n> be-
lirleyebilmesine, hastal>¤>n fliddetine ve üreme yöntemlerinin ulafl>labi-
lirli¤ine dayanarak seçilir. Baz> testler kad>n>n veya eflinin etnik kökeni
nedeniyle yüksek risk alt>nda olduklar>nda önerilir. Di¤er testler de an-
ne yafl>n>n, aile öyküsünün ve önceki gebeli¤in sonuçlar>na dayanarak
seçilir. American College of Obstetricians and Gynecologists ve ACMG
prenatal tarama yöntemleri için rehberler önermifllerdir. Önerilerden
ten sorumlu alleller için heterozigot olanlar>n en az %90'>n> belirleyebi-
len bir CFTR mutasyon paneli için testler yap>lmas>d>r.
hastal>k gelifltirme riski hakk>nda uygun bilgi sa¤lad>¤>nda çok de¤er-
li olacakt>r. Tarama yap>labilecek olas> hastal>klar aras>nda hemokro-
matozis ve
iliflkilidir. Belirli ilaçlara karfl> istenmeyen reaksiyon için yüksek risk
tafl>yanlarda farmakogenomik özellikler uygun adaylard>r. Ancak bu
yeni bilgiler pratik uygulamada yerlerini almadan önce araflt>rmac>la-
r>n bu allellerin getirdi¤i olumsuz sonuç veya hastal>k risklerini belir-
lemeleri gerekmektedir. Günümüze kadar bu flekilde bir duyarl>l>k ar-
t>fl> getiren varyant allellerin belirlenmesi çal>flmalar> bafllang>ç aflama-
s>ndad>r ve bu testler henüz uygulanamamaktad>r. Yeni modeller has-
tal>k için genetik ve çevresel katk>lar> göz önüne almal>d>r. Diyabet ve
hipertansiyon gibi s>k görülen karmafl>k hastal>klar için yüksek riskle
iliflkili lokuslar henüz iyi belirlenmifl de¤ildirler; nöral tüp defektleri
için risk art>fl>na neden olan MTHFR mutasyonlar> araflt>r>lmaktad>r
ancak henüz bunun için risk art>fl>n> saptayan pratik testler yoktur. He-
mokromatozis gibi baz> hastal>klar için toplum düzeyinde genetik
testlerin kullan>m>n> gerektirecek kadar iyi bir flekilde öngörememek-
tedir. Yenido¤an taramalar>ndan ve prenatal genetik testlerden ö¤re-
nilen dersler, bu düzeyde toplum taramalar> mümkün oldu¤unda ge-
notip-fenotip iliflkilerinin belirlenmesine ve genetik çeflitlilik içinde fe-
notipteki de¤iflkenli¤e dikkat edilmesinin, toplumsal testlerin etkin
kullan>m>nda önemli bir rol oynayaca¤>n> düflündürmektedir. Eriflkin
yaflta bafllayan hastal>klar için risk getiren allellerin çocuklarda aran-
mas>, çocukluk döneminde herhangi bir giriflim olanakl> veya gerekli
olmad>¤>nda tart>flmal>d>r. Yeni geliflmeler pek çok sorunu ortadan
kald>racakt>r, ancak genetik testler flu anda da uygun beklentilerle ve
uygun flekilde kullan>ld>¤>nda klinik kararlara rehberlik edebilen, has-
tal>¤> yönlendirecek bilgiyi sa¤layan etkin araçlard>r. fiekil 38-1'de ge-
netik testlerin seçimi için bir algoritma görülmektedir.
Riskin De¤erlendirilmesi
lan>lmaktad>r. Etnik köken ve >rk ayn> kavram için genellikle kar>fl>k
olarak kullan>l>r. "Irk" kavram> sosyal bir yap>land>rmad>r, ancak et-
nik köken hakk>ndaki bilgi genetik bilgi tafl>yabilir. Genel olarak kul-
lan>ld>¤> flekliyle >rk, bilimsel bir tan>m> olmayan belirsiz bir terimdir.
Bu flekilde s>n>rlar> belirlenen bir >rktan gelen bireyler aras>nda, farkl>
>rk gruplar> aras>nda oldu¤undan daha fazla genetik çeflitlilik vard>r.
Bu flekilde belirlenmifl >rk kavram> genetik testlerin kullan>m> için ya-
rarl> bir kriter de¤ildir. Founder etkiler, co¤rafik izolasyon, sosyal izo-
lasyon, genetik drift ve benzer faktörler, yine de belirli topluluklar
içinde belirli bir hastal>¤a neden olan allellerin zenginleflmesine neden
olabilir. Bu nedenle bu faktörleri temsil etti¤i sürece etnik köken, bir
hastal>¤a karfl> duyarl>l>kla sonuçlanan mutasyonlar> tafl>ma riskinin
art>fl>yla veya istenmeyen gebelik sonuçlar> için riskin art>fl>yla ilgili
olabilir.
¤>nda ve ölçülebildi¤inde, kiflisel genetik risklerin gen ekspresyonu ve
multipleks allel testlerine dayanarak belirlenmesi mümkün olabilir. O
zamana kadar etnik kökene yönelik spesifik mutasyonlar incelenebilir.
Bu nedenle ve belirli s>n>rlar içerisinde doktor, kiflinin bildirdi¤i etnik
kökene dayal> genetik testler yap>lmas>n> önerebilir.
oluflturan mutasyonlar>n s>kl>¤> etnik gruplar aras>nda de¤iflir. Gene-
tik risk de¤erlendirmesinde göz önüne al>nmas> gereken etnik köken-
ler kuzey Avrupal> beyazlar, güney Avrupal> beyazlar, Afrikal>lar,
Ashkenazi Yahudileri, di¤er co¤rafik bölgelerde yaflayan Yahudiler,
Hintliler ve Güneydo¤u Asyal>lar> içeren Asyal>lar, Orta Do¤ulular ve
Akdenizlilerdir.