cecil yeni web Page 74

Tablo 27-1'de s>kl>kla kullan>l>p klirensi oldukça düflük olan (örn.,

fenobarbital, <5 mL/dk) ve klirensi oldukça yüksek olan (örn., aspirin,
>500 mL/dk), ilaçlar>n klirens de¤erleri aras>ndaki büyük farklar ör-
nek olarak verilmifltir. Amikasin, gentamisin ve tobramisin hemen he-
men tamamen böbrekler taraf>ndan itrah edilirken; aspirin, karbama-
zepin ve fenitoinin %5'ten daha az bir k>sm> böbreklerden itrah edilir.

r: Bunlardan baz>lar>,

eliminasyon organlar>ndan geçen kan ak>m>, ilac>n plazma proteinleri-
ne ba¤lanmas> ve eliminasyon organlar>ndaki at>l>m sürecinin etkinli-
¤idir (örn.: böbrekteki glomerüler filtrasyon h>z> ve tübüler sekresyon,
veya karaci¤erde enzim aktivitesi). n vücüttaki da¤>l>m> (VD) ila-
c>n klirensini etkilemez, çünkü klirens mekanizmalar> sadece dolafl>m-
da bulunan ilac> etkiler.

Eliminasyon Yar>lanma Ömrü

Bir ilac>n vücuttan elimine edilmesi için gereken zaman, ilac>n

klirensi ve da¤>l>m hacmine ba¤l>d>r. Birinci-derece kineti¤inde elimi-
nasyon h>z sabitesi (k

), ilac>n zaman içinde plazmadan eksponensiyel

olarak kaybolmas> süresince (eliminasyon dönemi), birim zamanda

ilaçtan temizlenen sanal VD oran>n> ifade eder:

Belli bir ilaç için kullan>lan bu sabitenin de¤eri, lineer logaritmik

e¤ride (fiekil 27-2 ye bak>n>z) zaman içinde ilaç konsantrasyonu belir-
lenerek ve eksponensiyel (eliminasyon) dönemdeki düz çizginin e¤imi
ölçülerek bulunur.

n eliminasyonu için gerekli olan zaman en iyi flekilde, ilaç ya-

r>lanma ömrü (t

1/2

) olarak ifade edilir. Bu, eliminasyon döneminde ila-

c>n plazmadaki konsantrasyonun yar>ya inmesi için gereken süredir
(fiekil 27-2 ye bak>n>z). Matematiksel olarak, yar>lanma ömrü, 2'nin
do¤al logaritmas>n>n (ilaç konsantrasyonunun yar>ya inmesini ifade
eder) k

'ye bölünmesine eflittir. 4. Denklemde k

'nin de¤ifltirilmesi ve

2'nin do¤al logaritmas>n>n hesaplanmas>yla, yar>lanma ömrü afla¤>da-
ki denklemle ifade edilebilir:

Bu denklemden anlafl>laca¤> gibi, belli bir klirenste VD artarsa, ya-

r>lanma ömrü uzar. Benzer flekilde, belli bir VD'de, klirens artt>kça, ya-
r>lanma ömrü k>sal>r. Klinik olarak, birçok hastal>k hali (daha sonra
göreceksiniz), VD ve klirensi etkileyebilir. Hastal>klar, VD'yi ve
klirensi farkl> flekillerde etkiledi¤inden; yar>lanma ömrü uzayabilir, k>-
salabilir veya fazla de¤iflmeyebilir. Bu nedenle tek bafl>na yar>lanma
ömrü, eliminasyondaki bozuklu¤un derecesi için iyi bir gösterge de-
¤ildir.

Yar>lanma ömrü, bir ilac>n vücuttan at>lmas> için ne kadar süre ge-

rekti¤ini tahmin etmede faydal>d>r. Birinci-derece kineti¤ine göre eli-
mine edilen bir ilac>n, birinci yar>lanma-ömrü sonunda %50'ye, ikinci
yar>lanma ömrü sonunda %25'e, üçüncü yar>lanma-ömrü sonunda
%12,5'e, dördüncü yar>lanma ömrü sonunda %6.25'e ve beflinci yar>
ömür sonunda %3.125'e düflmesi beklenir. Genellikle, etkin konsan-
trasyonu %10'nun alt>na düfltü¤ünde ilac>n esas olarak 3 ile 5 yar>lan-
ma ömründe at>lm>fl oldu¤u düflünülür. Tablo 27-1'de, yayg>n olarak
kullan>lan baz> ilaçlar>n, eliminasyon yar>lanma ömürleri aras>ndaki
büyük farklar görülmektedir.

FARMAKOK

Yükleme Dozunu Kullanma

zla ulaflmak için, s>kl>kla

yükleme dozu kullan>l>r. Verilecek ilac>n miktar>n> belirlerken, hekim,
ilac>n da¤>labilece¤i vücut hacmini dikkate almal>d>r. Bu hacim en iyi
olarak sanal VD ile ifade edilir. Yükleme dozu, istenilen konsantrasyo-
nun VD ile çarp>lmas>yla hesaplanabilir:

(5)

1/2

= 0.693 VD

(4)

Bölüm 27

140

K>s>m V

Farmakoloji

fiEKkisinin ortaya ç>kmas>na kadar, vücutta-
ki ilaç de¤ifliminin flemas>. Farmakokine-
tik ile farmakodinamik aras>ndaki iliflki gös-
terilmektedir.

Absorpsiyon

At>l>m

ve di¤er yollar

Da¤>l>m

Etki

ve/veya toksisite

Farmakodinamik

Farmakokinetik

Sistemik dolafl>m

Metabolitler

Serbest ilaç

Ba¤l>

ilaç

Etki ve/veya

toksisite yerleri

Metabolizma

fiEKflmalarda kullan>lan konsantrasyon-zaman
e¤risi. Bu e¤ride dikey eksende logaritmik ilaç konsantrasyonu, yatay eksende
ise lineer bir cetvelde zaman gösterilmifltir. Ortaya ç>kan e¤rinin 2 dönemi vard>r:
da¤>l>m dönemi, e¤rinin ilaç konsantrasyonundaki h>zl> düflüflü gösteren ilk k>s-
m>; eliminasyon dönemi, ilac>n zamanla plazmadan h>zla at>l>m>n> gösteren bir
sonraki dönem. Eliminasyon döneminden 0 zamana do¤ru çizilen noktal> çizgi,
C

'> hesaplamak için kullan>l>r. Eliminasyon döneminde yar>lanma ömrü, kon-

santrasyonun yar>ya inmesi için geçen zaman olarak hesaplan>r. (burada, kon-
santrasyonun C

dan

ya düflmesi için gereken zaman olarak gösterilmifltir.)

100

0.1

120

Zaman (dakika)

Eliminasyon dönemi

Da¤>l>m dönemi

X ilac>n log plazma

konsantrasyonu (mg/L)

150 180 210 240 270 300